Documents de substitution
Numérisation effectuée à partir d'un document original.
Historique de la conservation
Le ms. a été copié à Echternach pour les besoins liturgiques de l’ abbaye Saint-Willibrord, bien que les notations musicales qui ont été ajoutées f. 19v et 21v ne soit pas celles d’Echternach, mais appartiennent à l'ancienne notation germanique en usage dans les régions de Metz et Trèves (Hourlier, 1951 ; Corbin, 1972, p. 74; Hen, 1997, p. 12-13). Le nom du roi de Lorraine, Zwentibold (895-900), mentionné dans une « missa cotidiana pro rege » (f. 225r,
Il porte la mention
Il se trouvait à Luxembourg au début du XIX
Présentation du contenu
Sacramentaire "mixte" (Grégorien de type Hadrianum), dont la diversité des prières confirme l'influence des sacramentaires copiés à Saint-Amand. Le sacramentaire peut avoir été copié sur un modèle tourangeau qui comprenait une collection d’origine italienne ou suisse.
Il comprend 318 messes (pour les cycles temporal et sanctoral), dont la plupart sont munies d’une préface. Certains éléments sont spécifiques à cette collection (voir Orchard, 2001-2002). [Voir Leroquais, 1924, p. 122-125; Hen, 1997 et C.R. de E. Palazzzo dans
f. 1r. Essais de plume avec dessins à l'encre [éd. Hen, 1997, p. 458].
f. 1v. Liste des noms des bienfaiteurs d'Echternach [éd. Hen, 1997, p. 458-459].
f. 2r-v. Missa [éd. Hen, 1997, p. 459-460]: « Pro fratribus in via dirigendis. Salvo fac servos tuos (…) »
f. 2v. Nomina ecclesiarum de Fresia [ Liste de dépendances de l'église d'Echternach ; éd. Hen, 1997, p. 460-461]: « Ecclesiae quas Theodericus habet (…) »
f. 3r-v. CHROMATIUS et HELIODORUS, Epistula ad Hieronymum: « In Christi nomine incipit epistola Chromatii et Heliodori scripta et ad beatum Hieronimum missa (…)
f. 3v-4r. HIERONYMUS, epistula ad Chromatium et Heliodorum: « Rescriptio sancti Hieronimi presbyteri. Chromatio et Heliodoro sanctis episcopis Hieronimus presbyter in domino sal(utem). Constat dominum notrum (…)
f. 4r-5r.
f. 5r-13r.
f. 13r.
f. 13v.
f. 14r.
f. 14v-20r. Apologiae et Litaniae [prières et oraisons variées ; la bénédiction des chandelles (benedictio candelarum, f. 19v-20r) est un ajout d'une autre main; éd. Hen, 1997, p. 79-90]: « Confessio peccatorum brevis sit inter missarum solemnia (…)
f. 20v-258v. Sacramentarium [messes avec préface, canon et signes de croix rubriqués dans les interlignes; divisé en trois livres]:
f. 20v-82r.
f. 82r-109v. « Incipit ordo secundum Gelasianum super electos (…) »
f. 110r-168v.
f. 169r-174r. « In sancta trinitatis nomine. Incipit vigilia omnium sanctorum apostolorum (…) Explicit secundus sacramentorum liber »
f. 174v-240v.
f. 240v-258v. « Incipit ordo siue orationes ad visitandum infirmum (…)
f. 259r-260r. Lectio et missae [une lecture, suivie de trois messes, ajoutées au XIe s.; éd. Hen, 1997, p. 461-462]: « Lectio libri sapientiae. Miserere nostri deus (…) Missa in inquisione [sic] sanctarum reliquiarum coll. (…)
f. 260r. Nomina episcoporum [deux listes de noms d'évêques (Trève et Metz), ajouts du XIe s.; éd. Hen, 1997, p. 462-464]: « Nomina trevericorum episcoporum. Eucharius (…) Poppo. [la suite a été ajoutée plus tard, d'une autre main] Eberhardus (…) ; Nomina Metensium episcoporum: Adalbero, Deodericus, I., A., S., A., P., L., O., D., K., C., S., U., A., C. »
Fichier Avril
Consulter la fiche numérisée (manuscrits latins d'origine étrangère : Latin 9433, f. 1)
Consulter la fiche numérisée (manuscrits latins d'origine étrangère : Latin 9433)
Consulter la fiche numérisée (manuscrits latins d'origine étrangère : Latin 9433)
Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.
Bibliographie
1863-1871
L. Delisle,
1868-1891
L. Delisle,
1924
V. Leroquais,
1951
J. Hourlier, « Le domaine de la notation messine »,
1960
P. Josserand et J. Bruno, « Les estampilles du département des imprimés de la Bibliothèque Nationale », dans
1966
C. Vogel,
1972
S. Corbin, « Le fonds d’Echternach à la Bibliothèque Nationale de Paris »,
1974
C. Samaran et R. Marichal,
1976
P. Salmon, « Livrets de prières de l’époque carolingienne»,
1981
J.-C. Muller, « Trois manuscrits liturgiques de l'abbaye d'Echternahc à Paris », in
1985
Paul Libaert, "Notice sur 43 manuscrits d'Echternach conservés à la bibliothèque nationale de Paris",
1989
J.-L. Lemaître, « Les obituaires, témoins d’une mutation », in
1994
Eric Palazzo,
1995
N. Orchard, « An Anglo-Saxon Mass for St Willibrord and Its Later Liturgical Uses »,
1996
N. Orchard, « The medieval Masses in honour of St-Apollinaris of Ravenna »,
1997
Y. Hen (éd.),
1998
A. Borst,
1999
Y. Hen, « The Early Liturgy of Echternach », in
E. Seiler, « Die Aufhebung der Abtei und die Zerstreuung der Klosterbibliothek », in
Mss. [ 4° Impr. 2345
2000
J.-C.Muller, « Faites-moi grâce de ne pas dédaigner mon envoi : Réquisitions de manuscrits et trafic d’incunables à Metz, à Luxembourg et au pas de Trèves par Jean-Baptiste Maugérard sous le Consulat»,
Nicholas Orchad, «St Willibrord, St Richarius, and anglo-saxon Symptoms in three Mass-Books from northern France »,
Mss. [ P 84
2001-2002
N. Orchard, « Some notes on the Sacramentary of Echternach (Paris, BN, Cod. lat. 9433) »,
2002
N. Orchard (éd.),
2004
A. Borst,
2007
2009
Th. Falmagne,
Fiches bibliographiques numérisées
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Documents de substitution
Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 22772. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 2643.
Documents de substitution
Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution.
Informations sur le traitement
Notice rédigée par Franck Cinato.
Fusion des notices par Delphine Mercuzot, janvier 2019.