Département des Manuscrits > Latin > Nouvelles acquisitions latines > NAL 1514-1867

NAL 1673

Cote : NAL 1673  Réserver
Albucasis. Observations sur la nature et les propriétés de divers produits alimentaires et hygiéniques, sur des phénomènes météorologiques, sur divers actes de la vie humaine, etc.
Parchemin.103 feuillets. Écriture italienne de la première moitié du XV e siècle. 325 × 250 mm.
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits

Conditions d'accès

Communication exceptionnelle, soumise à l’autorisation du directeur du département, sur demande motivée.

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document original.

Voir le document numérisé
vignette simple

Présentation du contenu

Chaque article fait connaître la nature de l'objet dont il s'agit, ce qui en constitue la meilleure partie ou la meilleure origine, l'emploi utile qu'on en peut faire, les inconvénients qu'il présente et les moyens de combattre ces inconvénients. En voici quelques exemples :

SINAPIS. Albucasein. Nature : calida et sicca in tertio. Melior ex ea : Recens, rubea et ortulana. Juvamentum : Podagre et dissolvit. Nocumentum : Cerebro. Remocio nocumenti : Preparatum cum amigdalis et acceto.

BRODIUM CICERUM. Albucasein. Nature : calidum et humidum in secundo. Melius ex eo : Preparatum cum ciceribus, fabis et lacte dulci. Juvamentum : Paralexi. Nocumentum : collericis. Remocio nocumenti : Cum sikibeig.

PULLI COLUMBINI. Galenus. Nature : calidi et sicci in 2°. Melior ex eis : Aquirentes jam sibi cibum. Juvamentum : Paralexi ex frigiditate. Nocumentum : cerebro et vigiliis. Remotio nocumenti : Cum aceto et coriandris.

REGIO OCCIDENTALIS. Nature : Variabilis temperantie. Melior ex eo : Insule Allabor [Note : Sous la rubrique Ventus occidentalis nous lisons : " Melior ex eo : Insule Allabor. "]. Juvamentum : Manifestationi minerarum. Nocumentum : Complexiones deviare facit. Remocio nocumenti : Cum retificantibus ipsas.

CARNES LEPORINE. Ysaac. Nature : calidi et sicci in secundo. Melior ex eis : canti per venationem canum. Juvamentum : superatis a pingudine. Nocumentum : vigiliis. Remotio nocumenti : cum speciebus subtilibus.

VESTITORES LANE. Nature : Calidi et sicci in secundo. Melius ex eo : de optima lana flandrina. Juvamentum : Educit calorem. Nocumentum : Flant calorem. Remotio nocumenti : Cum vestibus lineis.

Suit l'indication des premières et des dernières rubriques :

Ficus, Uve, Ficus sicce, Passule, Persica, Pruna, Pira, Granata dulcia, Granata acetosa, Cetonia, Malla dulcia, Malla accetosa, Armonaca, Sicomori, Nespula, Cerexa dulcia, Cerresa accetoxa, Amigdale Amare, Amigdale dulces, Castanee...

Nix et glacies, Aqua calida, Aqua salsa, Aqua aluminosa, Camere hyemales, Camere estuales, Ventus orientalis, Coytus, Ventus ocidentalis, Ventus epidi[mi]cus, Ventus meridionalis, Yemps, Siligo, Ver, Auptumnus.

Au-dessus des observations sont peints de grands tableaux (26 centimètres sur 19, ou environ) qui représentent la récolte, la préparation de divers produits, l'exercice de diverses industries (chasse, pêche, agriculture, confection de vêtements, scènes de la nature, actes de l'homme...).

Le tableau qui forme le frontispice du livre nous montre un personnage assis sur une chaise, qui tient un livre intitulé : " Albulkasem de Bardo (?) filius Habdi medici composuit hunc librum. " — Au-dessous de ce tableau, on déchiffre cette légende, dont plusieurs lignes sont en mauvais état :

Hic nominamus omnia nomina poetarum posita in libro hoc, et design[amus unumquemque per] litteram ipsius nominis : Ypocras per Y grecum, — Galienus per G, — ....... — Diascorides per D, — Paulus per P, — Oribasius per O, — Theodorus per T, — Solinus per So (?), — Masuce (?) per Ma, — Jesus per Je, — Scirtindi per Schi, — Rasis per Ra, — Muscia per Mu, — Johannicus per J. latinum, — Ysach per Ys. — Albucasem per Al.

Nota quod medecina facit narrationem de quatuor gradibus et non plus.

Il y a 206 tableaux, y compris le frontispice.

Ce livre doit avoir été exécuté en Italie dans la première moitié du XV e siècle. Selon toute apparence, il passa de bonne heure en Allemagne, comme on peut le supposer d'après quelques notes cursives en tchèque.

Fichier Avril

Consulter la fiche numérisée (manuscrits d'origine italienne, VIIIe-XVe siècles : NAL 1673)

Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.

Bibliographie

1984
Albucasis , cité pp. 502, 503, 504 + fig. 505
Danièle ALEXANDRE BIDON - Monique CLOSSON, "L'amour à l'épreuve du temps : femmes battues, maris battus, amants battus à travers les manuscrits enluminés (XIIIe-XVe siècles)", Amour, mariage et transgressions au Moyen Age. Actes du colloque des 24-27 ars 1983, publiés par D. Buschinger et A. Crépin, Göppingen, Kümmerle Verlag, 1984, p. 493-513
Mss. [ 8° pièce 4208

1993
cité p. 298, note 97
A. MASTRUZZO, "Il gesto grafico e la sua raffigurazione (secoli XIII-XIV)", Scrittura e civilta, 17 (1993), p. 271-308
Mss. [ P 180

1995
cité comme copie latine illustrée du Taqwim al-Sihha p. 82 (note n° 6)
Laurence MOULINIER, Le manuscrit perdu à Strasbourg. « Enquête sur l'œuvre scientifique » de Hildegarde , Saint-Denis, Presses Universitaires de Vincennes, Paris, Publications de la Sorbonne, 1995
Mss [ 8° Impr. 7630

1997
cité dans une notice du catalogue (lat. 09333) p. 270
Buchmalerei im Bodenseeraum (13. bis 16. Jahrhundert) , Eva MOSER (dir.), Friedrichshafen, Verlag Robert Gessler, 1997
Mss [ 4° Impr. 2291

1997
cité p. 264
Florence MOLY-MARIOTTI, " Rapport Image-Texte dans le "Tacuinum Sanitatis ", Rivista di Storia della Miniatura, 1-2 (1996-1997), pp. 257-265.
Mss. [ P 191

1997
cité p. 8
Gennaro TOSCANO, « L'enluminure italienne entre Moyen Age et Renaissance : dix ans d'études », Bulletin de l'Association des historiens de l'art italien , 3 (1996-1997), p. 5-15
Mss. [ 4°pièce 2246

1998
cité p. 195, note 34
Lara AVEZZA, «Studi di miniatura lombarda di secondo Trecento. I», Arte cristiana, 786 (1998), p. 185-196
Tolbiac [ 4-V-40693

1999
cité t. II, p. 346
Boccaccio visualizzato : narrare per parole e per immagini fra Medioevo e Rinascimento. A cura di Vittorio Branca, Torino, G. Einaudi, 1999, 3 vol.
Mss. [ 4° Impr. 2441 (1-3)

2000
cité dans le cadre de l'étude p. 375 passim + fig.
Vera SEGRE, « Il Tacuinum sanitatis di verde Visconti e la miniatura milanese di fine Trecento », in Arte cristiana , 88/800 (2000), p. 375-390
Tolbiac [ 4-V-40653

2000
cité p. 279, note 18
Dieter BLUME, Regenten des Himmels. Astrologische Bilder in Mittelalter und Renaissance , Berlin, Akademie Verlag, 2000
Mss. [ 4° Impr. 2443

2000
cité p. 484
Vera SEGRE, "Lo studio del vero del mondo animale nella bottega trecentesca di Giovannino de Grassi", Micrologus , 8/2 (2000), p. 477-487
Irht / Sorbonne

2002
recensé comme source iconographique pour l'étude p. 655
Christiane RAYNAUD, M. PASTOUREAU (préf.), « À la hache ! » Histoire et symbolique de la hache dans la France médiévale , Paris, Le Léopard d'Or, 2002
Mss [ 8° Impr. 9824

2003
cité pp. 102-103
Lilian ARMSTRONG, Studies of Renaissance Miniaturists in Venice. Vol. 1, London, The Pindar Press, 2003
Mss. [ 8° Impr. 9407 (1)

2003
Voir recension 1232 dans Medioevo latino , 25 (2004)
[Camélia OPSOMER, « Le scribe, l'enlumineur et le commanditaire : à propos des Tacuina sanitatis illustrés », La collaboration dans la production de l'écrit médiéval. Actes du XIIIe colloque du Comité international de paléographie latine (Weingarten, 22-25 sept. 2000), s. d., H. Spilling, Paris, Ecole des Chartes, 2003, p. 193-200]
Mss. [ P 186 / 4° Impr. 2581

2004
cité p. 26 dans la notice d'Anovelo da Imbonate
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI . A cura di M. Bollati, Milano, Ed. Sylvestre Bonnard, 2004
Mss. [ 4° Impr. 2792

2004
cité p. 542 dans la notice du Maestro del Lancelot
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI . A cura di M. Bollati, Milano, Ed. Sylvestre Bonnard, 2004
Mss. [ 4° Impr. 2792

2004
cité p. 598 dans la notice du Maestro del Libro d'ore Lat. 757
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI . A cura di M. Bollati, Milano, Ed. Sylvestre Bonnard, 2004
Mss. [ 4° Impr. 2792

2005
cité p. 225
I. VENTURA, « The Curae ex animalibus in the Medical Literature of the Middle Ages : the Example of the Illustrated Herbals», in Bestiaires médiévaux. Nouvelles perspectives sur les manuscrits et les traditions textuelles . Ed. B. Van Abeele, Louvain-la-Neuve, FIDEM, 2005, p. 213-248
Mss. [ 8° Impr. 9476

2005
cité pp. 44, 46, 50-52
F. MOLY-MARIOTTI, « Le Taqwim-as-sihha , traité de médecine arabe et sa diffusion en Occident : texte et illustrations», in Manuscripts in Transition. Recycling Manuscripts, Texts and Images . Ed. B. Dekeyzer — J. Van der Stock, Leuven, Peeters, 2005, p. 41-54
Mss. [4° Impr. 2714

2006
cité pp. 56, 58, 60, 74, 79 (fig.)
C. HOENIGER, « The Illuminated Tacuinum sanitatis Manuscripts from Northern Italy ca. 1380-1400 : Sources, Patrons and the Creation of a New Pictorial Genre », in Visualizing Medieval Medicine and Natural History , 1200-1550. Ed. J. A. Givens et alii, Burlington, Ashgate, 2006, p. 51-81
Mss. [ 8° Impr. 9848

2007
voir recension 3107 dans BAMAT , 17 (2007)
[F. MOLY-MARIOTTI, « Le Taqwim al-Sihha , traité de médecine arabe, et sa diffusion en Occident : texte et illustrations », in B. DEKEYZER, J. VAN DER STOCCK, Manuscripts in Transition. Recycling Manuscripts, Texts and Images. Proceedings of the International Congress held in Brussels (5-9 November 2002) , Louvain, Peeters, 2005 (« Corpus of Illuminated Manuscripts », 15), p. 41-54]
Mss. [ P 197

Fol. 90
1987
cité pp. 10, 11 (fig. de l'allaitement), 24
Danièle ALEXANDRE-BIDON, "Puériculture et sentiment de l'enfance dans l'Italie des XIVe et XVe siècles : l'exemple du Decameron", Chroniques italiennes, Université de Paris III, UER d'Italien et de Roumain, 9 (1987), p. 1-65
Mss. [ 8° pièce 4258

2007
voir bulletins codicologiques n°658 ret 660, in Scriptorium LXI/2 (2007)
[ Visualizing Medieval Medicine and Natural History , 1200-1550, Jean A. GIVENS, Karen M. REEDS, Alain TOUWAIDE, Aldershot, Ashgate, 2006 ; Burghart WACHINGER, Erzählen für die Gesundheit. Diätetik und Literatur im Mittelalter. Vorgetragen am 25. November 2000 , Heidelberg, Universitätsverlag C. Winter, 2001]
Mss. [ P. 91

Bibliographie

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

2011
Catherine YVARD, "Miniatures et enluminure des Heures Hamilton Field", extrait de Art de l'enluminure , N°36, 2011, p.20-41, cité p. 22

2011
Catherine YVARD, "Entre France et Italie : les Heures Hamilton Field de la Chester Beatty Library à Dublin" extrait de Art de l'enluminure , N°36, 2011, p.2-19, cité p. 9

Documents de substitution

Microfilm en couleur : feuillets 47v et 48 manquant sur le microfilm. Cote de consultation en salle de lecture : MFC 654. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : ICR 2.

Documents de substitution

Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 2620. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 29141.

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution : R 29141.

Voir le document numérisé
vignette simple

Dépouillement bibliographique

Ce dépouillement bibliographique est réalisé de façon systématique à partir des publications acquises par le département des Manuscrits. Il est issu de chargements périodiques (dernier chargement : février 2021).

1912

Pietro TOESCA, La pittura et la miniatura nella Lombardia dai più antichi monumenti alla metà del quattrocento, Milano : Ulrico Hoeplin : editor libraio real casa, 1912 (réimpr. 1982), cité p. 354 suiv. — FOL-IMPR-680.

2010

Agostino PARAVICINI BAGLIANI (dir.), Terapie e guarigioni convergno interazionale Ariano Irpino 5-7 ottobre 2008, Florence : SISMEL - Edizioni del Galluzzo, 2010, cité p. 150 n. 49. — 8-IMPR-12954.

2016

Florence BRAZÉ-MOLY Francesca MARINI (dir.), Medieval Charm : illuminated manuscripts for Royal Aristocratic and Ecclesiastical Patronage, Pollestres : TDO Éditions, 2016, cité p. 27, 28. — 8-IMPR-13060.

Nicolas HATOT, Marie JACOB (dir.), Trèsors enluminés de Normandie : une (re)découverte, Rennes : Presses universitaires de Rennes, cité p. 134. — C-3684.

2019

Milvia BOLLATI, Flora CASSEN, Marc Michael EPSTEIN, The Lombard Haggadah, New York, Chicago, Paris : Les Enluminures, 2019, cité p. 28, 36, 37, 39, 72. — 4-IMPR OR-9365.