Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 3858-8822 [Ancien fonds latin] > Latin 6062-6339

Latin 6069G

Cote : Latin 6069G  Réserver
Ancienne cote : François Ier [...]05
Ancienne cote : Rigaud II 2410
Ancienne cote : Dupuy I 1882
Ancienne cote : Regius 5378
Franciscus Petrarca , Compendium virorum illustrium , cum supplemento Lombardi a Serico
1380 (voir le colophon f. 27v)
Padoue . Ecriture pré-humanistique en plein texte. Autographe de Lombardo della Seta (suivant le colophon du manuscrit Latin 6069F , f. 195v) . Peinture au verso de la page de garde attribuée à Altichiero da Zevio , représentant une allégorie de la guerre de Chiogga (1378-1381). Initiales ornées à antennes végétales exécutées par un enlumineur de formation bolonaise rapproché par M.-Th. Gousset de l'artiste du manuscrit Latin 7880(2) . Rubriques à l'encre rouge ; pieds de mouche bleus .

3 cahiers : 2 cahiers de 10 feuillets (1-20) et 1 cahier de 8 feuillets (21-28) ; le feuillet 28 est blanc. Réclames de la main du copiste .
Parchemin . 28 feuillets précédés et suivis d’une garde parchemin . 240x175 mm (just 140x95 mm) .

Reliure de cuir brun sur ais de bois, restaurée. Titre à l’encre sur le plat inférieur "[...] de viris / illustribus" . Aux f. 1 et 27v, estampille de la bibliothèque royale, Ancien Régime (avt 1735), proche du modèle Josserand-Bruno 270 type 8 .
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document original.

Voir le document numérisé
vignette simple

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution.

Voir le document numérisé
vignette simple

Historique de la conservation

Ce manuscrit a vraisemblablement été offert et a appartenu, comme le manuscrit Latin 6069F, a Francesco I Carrara auquel il est dédié : "Compendii quorumdam illustrium virorum ad inclitum insignis glorie ducem Franciscum de Cararia, Patavi dominum, post celeberrimi Francisci Petrarce obitum, Lombardi a Serico explicit supplementum. M°CCCLXXX, die VIII decembris. Rure" (f. 27v). Il aurait alors fait partie de la saisie en 1388 de la bibliothèque de Francesco Carrara par Jean-Galéas Visconti.
Ce manuscrit est présent dans les inventaires de la bibliothèque des Visconti-Sforza dès 1426 (A 389), puis en 1459 (B 713), voir E. Pellegrin, p. 161. Il est également présent dans l'inventaire de 1488 (D 410) et dans celui de 1490 (E 733), voir M.G. Albertini Ottolenghi, p. 84 et 217.
Saisi par Louis XII en 1499, il n'est pourtant pas présent dans l'inventaire de la librairie royale de Blois en 1518, ce qui invite à penser qu'il a été prélevé par François Ier pour sa bibliothèque personnelle (v. 1515-1518). Il figure ensuite dans l'inventaire de la bibliothèque royale à la fin du XVIe siècle (Omont, n°488).

Présentation du contenu

f. 1 : "Francisci Petrarce poete laureati quorumdam virorum illustrium ad inclitum dominum Patavinum insignis glorie ducem Franciscum de Cararia breve compendium".
L'oeuvre de Pétrarque s'achève au f. 9 : "...a sua intentione divertere. Fabricius Licinius explicit. Cum ad hoc opusculum intentus hactenus scripsisset ipse vates celebrerrimus Petrarca obiit rediturus ad astra. Hujus compendii pars celeberimi Petrarce explicit."
Elle se poursuit par la continuation de Lombardo della Seta : f. 9v-27v : " Ejusdem compendii post celebrerrimi vatis Francisci Petrarce obitum ad illustrem insignis glorie ducem franciscum de Cararia Patavi dominum. Lombardi a Serico supplementum. Ejusdem Lombardi a Serico prohemium incipit. Sentio quam grande opus..-... melior Traiano assidue sit conclamatum. Uplius Trayanus explicit. Vale diu felix, patrie parens inclite dux Patavi, innate clementie tue tuorumque memor. Compendii quorumdam illustrium virorum ad inclitum insignis glorie ducem Franciscum de Cararia Patavi dominum celebrerrimi Francisci Petrarce obitum. Lombardi a Serico explicit supplementum. M. CCCLXXX die VIIII decembris. Rure."

Fichier Avril

Consulter la fiche numérisée (manuscrits d'origine italienne, VIIIe-XVe siècles : Latin 6069G)

Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.

Bibliographie

1891
P. DE NOLHAC, "Le De viris illustribus de Pétrarque. Notice sur les manucrits originaux, suivie de fragments inédits", dans Notices et extraits , t. XXXIV, 1ere partie, 1891, p. 76-77

1955
Élisabeth PELLEGRIN, La Bibliothèque des Visconti et des Sforza, ducs de Milan, au XVe siècle , Paris : Centre national de la recherche scientifique, 1955, p. 161

1958
Da Altichiero a Pisanello, Museo di Castelvecchio, agosto-ottobre, 1958 ; [Catalogo a cura di Licisco Magagnato], Venise, 1958, p. 15 notice 15
Arte Lombarda dai Visconti agli Sforza, Palazzo reale, Milano, aprile-giugno 1958 , dir. Gianguido Belloni,..., Renata Cipriani,..., Maria Luisa Ferrari,..., Milano : Silvana, 1958, p. 19 notice 44

1961
E. PELLEGRIN, "Les manuscrits de Petrarque dans les bibliothèques de France”, dans Italia medioevale e umanistica , t. 4, 1961, p. 342-431, p. 374-375

1962
Catalogue des manuscrits en écriture latine : portant des indications de date, de lieu ou de copiste. Tome II, Bibliothèque Nationale, fonds latin Nos.1 à 8000 , par Charles Samaran et Robert Marichal ; sous la direction de Marie-Thérèse d'Alverny, Paris : CNRS, 1962, p. 305.
G.L. MELLINI, "Disegni di Altichiero e della sua scuola", dans La Critica d'arte t. 53, 1962, p. 16 fig. 18
G. FIOCCO, "Une minitatura di Altichiero", dans Scritti di storia dell'arte in onore di Mario Salmi.... 2, [A cura di Filippa M. Aliberti.], Roma : S. De Luca, 1962, p. 125-132

1965
G.L. MELLINI, Altichiero e Jacopo Avanzi , Milano : Edizioni di Comunità, 1965, p. 78

1971
C. HUTER, "The Novella Master : A Paduan Illuminator around 1403", dans Arte Veneta , t. 25, 1971, p. 25n14

1974
G.L. MELLINI, "Considerazioni su probabili rapporti tra Altichiero e Petrarca", dans Da Giotto al Mantegna : Padova, Palazzo della Ragione, 9 giugno-4 novembre 1974 / catalogo a cura di Lucio Grossato ; saggi di Claudio Bellinati, Serge Bettini, Francesco Cessi, et al., Milano : Electa, 1974, p. 52

1969
Élisabeth PELLEGRIN, La bibliothèque des Visconti et des Sforza, ducs de Milan. Supplément , Florence : L. S. Olschki ; Paris : F. de Nobele, 1969,

1975
R. ZUCCHI, "Ottonello Descalzi e la fortuna del "De viris Illustribus"", dans Per il VI centenario della morte di Francesco Petrarca (1304-1374)Italia medioevale e umanistica , t. 17, 1974, p. 469-492, cité p. 487.

1984
F. AVRIL, Dix siècles d'enluminure italienne : VIe-XVIe siècles : [Paris, Bibliothèque nationale, [8 mars-30 mai 1984] , Paris, 1984, p. 89-90, notice 75

1985
G. MARIANI CANOVA, "La miniatura a Padova nella prima meta del quattrocento : bilancio di un esperienza illustrativa ", dans La Miniatura italiana tra Gotico e Rinascimento : atti del II Congresso di storia della miniatura italiana, Cortona 24-26 settembre 1982 , a cura di Emanuela Sesti, Firenze : L. S. Olschki, 1985, t. 1, p. 355-356

1991
M. G. ALBERTINI OTTOLENGHI, " La biblioteca dei Visconti e degli Sforza : gli inventari del 1488 e del 1490 ", Studi Petrarcheschi, VIII (1991), pp. 1-238, inventorié p. 84 (notice).
Michele FEO, Codici latini del Petrarca nelle biblioteche fiorentine , Firenze, Casa editrice Le Lettere, 1991, cité pp. 53, 262

1992
D. BENATI, Jacopo Avanzi: nel rinnovamento della pittura padana del secondo '300 , Bologna : Grafis, 1992, p. 108-109

1993
J. B. TRAPP, « The Iconography of Petrarch in the Age of Humanism », Quaderni Petrarcheschi (T. 1 : Il Petrarca latino e le origine dell'umanesimo ), IX-X (1992-1993), p. 11-73, cité p. 66

1994
G. MARIANI CANOVA, "La Miniatura padovana nel periodo Carrarese", dans Attorno a Giusto de' Menabuoi: aggiornamenti e studi sulla pittura a Padova nel Trecento: atti della giornata di studio, 18 dicembre 1990 / a cura di Anna Maria Spiazzi, Treviso, 1994, p. 23

1995
A. CASTAGNETTI et G.M. VARANINI, Il Veneto nel Medioevo. Le Signorie trecentesche , Verona, 1995, p. 417-420.

1996
Giuseppe BILLANOVICH, Petrarca e il primo umanesimo , Padova, 1996, cité pp. 563-564

1999
G. MARIANI CANOVA, Parole dipinte , Modena, 1999, p. 22
La miniatura a Padova dal Medioevo al Settecento [Texte imprimé] : [Padova, Palazzo della Ragione, Palazzo del Monte Rovigo, Accademia dei Concordi, 21 marzo-27 giugno 1999] / progetto e coordinamento scientifico Giordana Canova Mariani ; catalogo a cura di Giovanna Baldissin Molli, Giordana Canova Mariani, Federica Toniolo, Publication : [Modena] : Franco Cosimo Panini, 1999, p. 22 et notice 48 p.139-140.

2003
J.B. TRAPP, Studies of Petrarch and his Influence, London, The Pindar Press, 2003, cité p. 55 (note 255)
Petrarca nel tempo : tradizione lettori e immagini delle opere : catalogo della mostra, Arezzo, Sottochiesa di San Francesco, 22 novembre 2003-27 gennaio 2004 / [organizzata dal Comitato nazionale per le celebrazioni del VII centenario della nascita di Francesco Petrarca] ; a cura di Michele Feo, Pontedera : Bandecchi & Vivaldi, 2003, p. 367

2004
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI . A cura di M. Bollati, Milano, Ed. Sylvestre Bonnard, 2004, cité p. 7 dans la notice d'Altichiero da Zevio

2005
G. MARIANI CANOVA, « La miniatura del Trecento in Veneto », in La miniatura in Italia. T. 1 : Dal tardoantico al Trecento con riferimenti al Medio Oriente e all'Occidente europeo , A cura di A. Putaturo Donati Murano — A. Perriccioli Saggese, Napoli, Edizioni scientifiche italiane, 2005, p. 164-176, cité p. 168

2006
Petrarca e il suo tempo : [mostra, Padova, 8 maggio - 31 luglio 2004, cura del catalogo Gilda P. Mantovani ; autori dei saggi Armando Balduino, Milano : Skira, impr. 2006, catalogue IV.8, p. 411-413

2008
De viris illustribus. Adam-Hercules / Francesco Petrarca ; a cura di Caterina Malta, Messina : Università degli studi di Messina, Centro interdipartimentale di studi umanistici, 2008, p. CCXXXIII et CCXXXVIII.

2012
Manuscrits enluminés d'origine italienne. 3, XIVe siècle. II, Émilie-Vénétie, dir. François Avril et Marie-Thérèse Gousset, Paris : Bibliothèque nationale de France, impr. 2012, p. 129-130 notice 67.

Documents de substitution

Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 12455. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 117921.

Informations sur le traitement

Notice rédigée par Amandine Postec (avril 2015).