Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 3858-8822 [Ancien fonds latin] > Latin 6062-6339

Latin 6069F

Cote : Latin 6069F  Réserver
Ancienne cote : Rigault II 690
Ancienne cote : Dupuy I 1221
Ancienne cote : Regius 4989
Franciscus Petrarca, De viris illustribus, cum supplemento Lombardi a Serico
1379
Padoue.
Ecriture pré-humanistique en plein texte. Autographe de Lombardo della Seta (suivant le colophon au f. 195v : "Hoc opus expletum, quod invidia carere queror, suscipe, clementissime Patavi ductor, et vive diu felix et vale, gentibus decus insigne./ Transcriptus propria manu et expletus millesimo trecentesimo septuagesimo nono die vigesimo quinto Januarii". suivi à l'encre rouge : "Lombardi a Serico, quorumdam clarissimorum heroum ad inclitum Franciscum de Cararia Patavi dominum post Francisci Petrarce poete laureati obitum explicit Supplementum."). Deux dessins à l'encre rehaussés de lavis réalisés par Altichiero da Zevio : au f. Av, portrait de Pétrarque ; au f. 1, représentation de la Gloire sur un char distribuant des couronnes de laurier aux grands chefs de guerre. Au f. 1, armes peintes dans l'écu présent au centre de la bordure inférieure. Aux f. 1, 143, 144v et 145, quatre grandes initiales ornées à motifs végétaux avec antennes et environnées de sequins à pointe. Aux f. 1v ,4, 4v, 5v, 6, 6v, 7, 10v, 11, 11v, 12, 13, 13v, 14, 17, 18v, 22, 174v, 184, 188v et 194, initiales ornées simples à antenne et décor végétal. Cette décoration secondaire a été attribuée par M.-Th. Gousset et Fr. Avril à un enlumineur de formation bolonaise oeuvrant à Padoue, qui aurait également travaillé au décor du manuscrit Latin 7880(2) et à celui du manuscrit Latin 6069I auquel Altichiero da Zevio a également apporté son concours. Rubriques à l'encre rouge ; pieds de mouche bleus. Au f. 142v, tableau à l'encre bleu et dorée à la gloire de Francesco da Carrara : introduit par la mention "Clarissimo duci [Francisco gratté], le tableau est constitué des lettres qui composent 'Francisco de Cararia Inclito".
Ajouts et corrections de la main du copiste. Nombreuses interventions d'autres mains (ajouts, corrections mais aussi annotations de lecture), dont deux principales : une livresque contemporaine à l'encre noire ; une plus cursive de même époque à l'encre plus claire (tendant vers l'ocre). Au f. 188v, annotation grattée.

20 cahiers : un cahier de 12 feuillets (1-12), 18 cahiers de 10 feuillets (13-192) et un cahier de 5 feuillets (193-195 auxquels s'ajoutent deux gardes parchemin). Réclames du copiste, le plus souvent avec encadrement légèrement orné. Les cahiers ont été numérotés au crayon au XXe siècle au bas du premier feuillet de chaque cahier.

Parchemin. 195 feuillets précédés de quatre gardes papier et une garde parchemin et suivis de deux gardes parchemin et de quatre gardes papier. 320x230 mm. Réglure à l'encre noire.
Reliure de veau fauve au chiffre de Charles X. Aux f. 1 et 195v, estampille de la bibliothèque royale
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits

Conditions d'accès

Communication exceptionnelle, soumise à l’autorisation du directeur du département, sur demande motivée.

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document original.

Voir le document numérisé
vignette simple

Historique de la conservation

Ce manuscrit a été réalisé pour Francesco I da Carrara, seigneur de Padoue, dont les armes ont été grattées et remplacées dans l'écu figurant sur le bas du décor du premier feuillet. Au f. 142v, le copiste a choisi d'honorer ce dédicataire par un tableau reprenant l'ensemble des lettres de son nom (cf. supra).
Lors de la défaite de Francesco Carrara, ce manuscrit est confisqué en 1388 par Jean-Galéas Visconti qui y fait ajouter ses armes au f. 1 à la place de celles du seigneur de Padoue. L'ouvrage fait ainsi partie de la librairie des ducs de Milan. Il est présent dans les inventaires de la bibliothèque des Visconti-Sforza dès 1426 (A 170), puis en 1459 (B 708), cf. E. Pellegrin. Il est également présent dans l'inventaire de 1488 (D 399) et dans celui de 1490 (E 651), cf. M.G. Albertini Ottolenghi.
Saisi par Louis XII en 1499, il figure dans les inventaires de la librairie royale de Blois de 1518 (Omont, n°834) et de 1544 (Omont, n°647). Voir la mention sur la garde : "Tabula historiae septima in pariete versus hostium IIII".

Présentation du contenu

F. 1-142. Franciscus Petrarcha, Epitome virorum illustrium. "Francisci Petrarce poete laureati quorumdam clarissimorum heroum ad generosissimum Patavi dominum inclite prestati[e?] Franciscum de Cararia epithoma. Ejusdem epithomatis prohemium incipit. Illustres quosdam viros quos excellenti gloria...-... nec Deo nec hominibus placuisse. / Gaius Julius Cesar explicit. / His gestis Cesaris cum instaret obiit ipse vates celeberimus Franciscus Petrarca millesimo trecentesimo septuagesimo quarto decimo non julii Arquade./ Francisci Petrarce poete laureati explicit ad inclitum Franciscum de Cararia Patavi dominum."

F. 143-195v. Lombardo della Seta, Supplementum. "Ejusdem Epithomatis post celeberimi vatis Francisci Petrarce obitum Lombardi a Serico supplementum, ad inclitum Franciscum de Cararia Patavi dominum. Ejusdem supplementi Lombardi a Serico prohemium. Errare haud profecto videtur qui dixerit facta hominum...-...quia examine celestibus meritis traditur compensanda. / Ulpius Trayanus explicit. / Hoc opus expletum, quod invidia carere queror, suscipe, clementissime Patavi ductor, et vive diu felix et vale, gentibus decus insigne./ Transcriptus propria manu et expletus millesimo trecentesimo septuagesimo nono die vigesimo quinto Januarii / Lombardi a Serico, quorumdam clarissimorum heroum ad inclitum Franciscum de Cararia Patavi dominum post Francisci Petrarce poete laureati obitum explicit Supplementum."

Fichier Avril

Consulter la fiche numérisée (manuscrits d'origine italienne, VIIIe-XVe siècles : Latin 6069F)

Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.

Bibliographie

1962
Catalogue des manuscrits en écriture latine : portant des indications de date, de lieu ou de copiste. Tome II, Bibliothèque Nationale, fonds latin Nos.1 à 8000, par Charles Samaran et Robert Marichal ; sous la direction de Marie-Thérèse d'Alverny, Paris : CNRS, 1962, notice p. 305.

1966
Elisabeth PELLEGRIN, Manuscrits de Pétrarque dans les bibliothèques de France, Padova : Antenore, 1966, p. 373.

1975
Boccace en France : de l'humanisme à l'érotisme : [exposition], Paris, [9 octobre] 1975-[4 janvier 1976], Bibliothèque nationale / catalogue par Florence Callu et François Avril, Paris : Bibliothèque nationale, 1975, notice n°13.

1984
Dix siècles d'enluminure italienne : VIe-XVIe siècles, Paris, Bibliothèque nationale, [8 mars-30 mai 1984], catalogue par François Avril, Yolanta Zaluska, Marie-Thérèse Gousset, Michel Pastoureau, Paris : Bibliothèque nationale, 1984, p. 87-89 notice 73.

1991
M. G. ALBERTINI OTTOLENGHI, " La biblioteca dei Visconti e degli Sforza : gli inventari del 1488 e del 1490 ", Studi Petrarcheschi, VIII (1991), pp. 1-238, inventorié p. 82 (notice)
Michele FEO, Codici latini del Petrarca nelle biblioteche fiorentine , Firenze, Casa editrice Le Lettere, 1991, cité p. 246

1993
J. B. TRAPP, « The Iconography of Petrarch in the Age of Humanism », Quaderni Petrarcheschi (T. 1 : Il Petrarca latino e le origine dell'umanesimo ), IX-X (1992-1993), p. 11-73, cité pp. 15, 56 + planche 1

1995
Remigio SABBADINI, Opere minori. I : Classici e umanisti da codici latini inesplorati , Padova, ed. Antenore, 1995, cité p. 220

1996
Giuseppe BILLANOVICH, Petrarca e il primo umanesimo , Padova, 1996 , cité p. 563

1999
Boccaccio visualizzato : narrare per parole e per immagini fra Medioevo e Rinascimento. A cura di Vittorio Branca, Torino, G. Einaudi, 1999, 3 vol., cité t. II, pp. 4, 7, 79, 189, 244.
Marcello CIRRUTO, « Triumphi, ovvero itinerari di codici figurati tra Petrarca e Boccaccio », Rivista di storia della miniatura , 4 (1999), p. 73-80 [ Voir recension 1322 dans Medioevo latino , 24 (2003) ]

2000
G. CREVATIN, « Fu vera gloria ?. La Vanitas di Catone nel de Gestis Cesaris del Petrarca », in M. Cortesi — C. Leonardi, Tradizioni patristiche nell'umanesimo , Firenze, SISMEL, 2000, p. 3-22, cité p. 5

2001
J.B. TRAPP, « Petrarch's Laura : The Portraiture of an Imaginery belowed », Journal of the Warburg and Courtauld Institute , 64 (2001), p. 55-192, cité p. 56 (note 2)
J-B. TRAPP, « Illustrated Manuscripts of Petrach's De Remediis Utriuque Fortunae », in Poetry and Philosophy in the Middle Ages. A Festschrift for Peter Dronke , Ed. J. Marenbon, Leiden, Brill, 2001, p. 217-249 , cité pp. 222, 223
Edouard JEAUNEAU, « Nisifortinus : le disciple qui corrige le maître », in Poetry and Philosophy in the Middle Ages. A Festschrift for Peter Dronke , hrsg J. Marenbon, Leiden, E.J. Brill, 2001, p. 113-120 [Voir recension 2529 dans Medioevo latino , 25 (2004) ]

2003
J.B. TRAPP, Studies of Petrarch and his Influence, London, The Pindar Press, 2003, cité p. 5, 45, 61, 127, 275
Giuliana CREVATIN, Francesco Petrarca, De gestis Cesaris , Pise, Scuola Normale Superiore, 2003 [ Voir recension 1132 dans BAMAT , 14 (2004) + recension 1676 dans Medioevo latino , 26 (2005) + recension 1575 dans Medioevo latino , 27 (2006) ]
Giordana MARIANI CANOVA, « Ritratti padovani del Petrarca », Padova e il suo territorio , XVIII/106 (2003), p. 27-31 [cité dans Bulletin codicologique n° 215, Scriptorium 58/1 (2004) + recension 1175 dans BAMAT , 15 (2005) + recension 1551 dans Medioevo latino , 27 (2006) ]
Petrarca nel tempo : tradizione lettori e immagini delle opera . Catalogo della mostra, Arezzo, Sottochiesa di San Francesco, 22 novembre 2003-27 gennaio 2004. A cura di Michele Feo, Pontedera, Bandecchi & Vivaldi, 2003, cité p. 367 + fig.

2004
Federica SANTIROSI, Le postille del Petrarca ad Ambrogio (codice parigino lat.1757) , Firenze, Casa Editrice Le Lettere, 2004, cité p. 115
Dizionario biografico dei miniatori italiani. Secoli IX-XVI. A cura di M. Bollati, Milano, Ed. Sylvestre Bonnard, 2004, cité p. 6-9 dans la notice d'Altichiero da Zevio.
Laura RAFE, Le postille del Petrarca a Giuseppe Flavio (codice parigino lat.5054) , Firenze, Casa Editrice Le Lettere, 2004, cité p. 43

2005
P. L. MULAS, « La miniatura in Lombardia », in La miniatura in Italia. T. 1 : Dal tardoantico al Trecento con riferimenti al Medio Oriente e all'Occidente europeo , A cura di A. Putaturo Donati Murano — A. Perriccioli Saggese, Napoli, Edizioni scientifiche italiane, 2005, p. 147-155, cité p. 150
G. MARIANI CANOVA, « La miniatura del Trecento in Veneto », in La miniatura in Italia. T. 1 : Dal tardoantico al Trecento con riferimenti al Medio Oriente e all'Occidente europeo , A cura di A. Putaturo Donati Murano — A. Perriccioli Saggese, Napoli, Edizioni scientifiche italiane, 2005, p. 164-176, cité p. 167

2006
Inès VILLELA-PETIT, « Propositions pour Jean d'Arbois », in La création artistique en France autour de 1400. Actes du colloque international, École du Louvre 7 et 8 juillet 2004, Musée des Beaux-Arts de Dijon — Université de Bourgogne 9 et 10 juillet 2004 , É. TABURET-DELAHAYE (éd.), Paris, École du Louvre, 2006, p. 315-344, cité comme contre exemple p. 338 (« gusto monocromo » = « componenti francesci » ?)

2008
Lilian ARMSTRONG, « Triumphal Processions in Italian Renaissance Book Illumination, and Further Sources for Andrea Mantegna's Triumphs of Caesar », in Manuscripta , 52.1 (2008), p. 1-62, cité p. 10 (note n° 16)
Caterina MALTA, Francesco Petarca ; “De viris illustribus. Adam-Hercules” , Università degli Studi di Messina, 2008

2012
François AVRIL & Marie-Thérèse GOUSSET, Manuscrits enluminés d'origine italienne. 3, XIVe siècle. II, Émilie-Vénétie / Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Centre de recherche sur les manuscrits enluminés, Paris : Bibliothèque nationale de France, 2012, notice 66, p. 127-129.
Marie JACOB, Dans l'atelier des Colombe, Bourges, 1470-1500 : la représentation de l'Antiquité en France à la fin du XVe siècle , Rennes : Presses universitaires de Rennes, 2012, cité p. 222.

2014
Giordana MARIANI CANOVA et Alessandra PERRICCIOLO SAGGESE (éds.), Il codice miniato in Europa.Libri per la chiesa, per la città, per la corte , Padoue: Il Poligrafo, 2014, cité p. 369 et 505

Bibliographie

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Documents de substitution

Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 2589. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 19457.

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution : R 19457.

Voir le document numérisé
vignette simple

Informations sur le traitement

Notice rédigée par Amandine Postec (novembre 2017).

Dépouillement bibliographique

Ce dépouillement bibliographique est réalisé de façon systématique à partir des publications acquises par le département des Manuscrits. Il est issu de chargements périodiques (dernier chargement : février 2021).

2014

Lino LEONARDI, Nicola MORATO et Claudio LAGOMARSINI, « Immagini di un testimone scomparso il manoscritto Rothschild (X) del Guiron le Courtois », dans Narrazioni e strategie dell'illustrazione codici e romanzi cavallereschi nell'Italiana del Nord (secc. XIV-XVI), Roma : Viella libreria editrice, 2014, cité p. 98.

2019

Giulia Guerini, "Revival dell'antico a citazioni erudite : riflessioni intorno alle miniature del Trionfo della Gloria nei due manoscritti parigini del De viris illustribus di Patrarca", Rivista di storia della miniatura, t. 23, 2019, p. 29-36.