Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 1-3857 [Ancien fonds latin] > Latin 3685-3775B

Latin 3758

Cote : Latin 3758  Réserver
S. Bonaventura
Stimulus amoris
De Imitatione Christi
S. Franciscus Assisiensis
S. Thomas de Aquino
Meditationes vitae Christi, etc
Milieu du XVe siècle
De la main de frère Jean Terrier dont on trouve la signature aux ff. 10, 14, 36, 70v etc. et des ex-libris aux ff. 81v, 192v ; les ff. 97-104 sont d'une autre main plus tardive ; cf. Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine, II, 486. — Initiales rubriquées. Rubriques. Titres soulignés en rouge. Quelques pieds-de-mouche rubriqués. Capitales rehaussées de rouge. — 16 cahiers de 12 ff. Réclames parfois rognées. Ff. 191v-192 blancs. — Quelques manchettes rubriquées. — A appartenu à frère Jean Terrier, frère mineur d'Abbeville ; cf. au f. 192v : « Iste liber est ad usum fratris Johannis Terrier de conventu de ordine Fratrum Minorum Abbatisville (Abbeville, Somme). Terrier ». Au f. 1, ancienne cote (?) : « N.N.N. ». Manuscrit acheté peu avant l'impression du catalogue de 1742-1744 ; cf. Cat. cod. mss. Bibl. regiae, III, 454.Papier ; plusieurs filigranes coupés parmi lesquels tête de boeuf, lettre Y.192 ff., précédés et suivis de 2 ff. de garde papier.145 × 105 mm. (justification 105 × 80 mm.).Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe. Filets et titre dorés au dos : « DE SACRAMENTO ALTARIS. ».
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des manuscrits

Présentation du contenu

F. 1-10 [S. BONAVENTURA, De praeparatione ad missam.] Au f. 1 : « Tractatus de sacramento altaris » (éd. Quaracchi, VIII, 1898, 99-106) ; cf. ibid., LV, n° 81 ; Glorieux, Maîtres en théol., II, 42 ai.

F. 10v-13 « De dignitate sacerdotum. O vos sacerdotes ministri Christi et dispensatores ministeriorum Dei, audite in quo gradu... — ... sed eciam spiritualiter sumere, quod Ipse concedat... Explicit ».

F. 13v-70v Stimulus amoris. Remaniement avec interpolations de l'ouvrage de Jacques de Milan ; correspond en grande partie mais dans un ordre différent au Stimulus major décrit dans Stimulus amoris fr. Jacobi Mediolanensis, Quaracchi, 1905, VI-XIII et édité à tort parmi les oeuvres de s. Bonaventure (éd. vaticane, VII, 1596, 205-250 ; reproduite dans l'éd. Peltier, XII, Paris, 1868, 632-703). « Incipit prologus in librum qui Stimulus amoris in dulcissimum et pium Jhesum non congrue [sic] potest dici. Ad te levavi animam meam... (Ps. XXIV, 1). Confisus... — ... irrigante... » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, prol., 206 ; Quaracchi, 1-3) (13v-14) ; — « Incipit liber qui Stimulus amoris Jhesu Christi dicitur... Oracio. Transfige dulcissime Domine... — ... cor meum. Amen » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, 206 ; Quaracchi, 3-5) (14v-15) ; — « ... Qualiter homo debet se ad amorem Dei excitare... Quia cor contemplantis non cessat sive cessare non debet... — ... Quod homo debet libenter Christi passionem meditari... nisi culpa. Amen » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars II, c. II, VI, III-V, IX, I, X, Pars III, c. I lié au c. précédent, II-VI, Pars I, c. I, 225-226, 228-229, 226-228, 231, 224-225, 231, 234-236, 206-208 ; Quaracchi, c. XVII-XVIII, XX, VII, X, XXII, I, XXI et IV liés, XIX, II, XXIII, VIII-IX, XIV, 94-114, 118-119, 32-36, 44-47, 123-125, 6-13, 120-122 et 19-22, 115-117, 14, 126-129 avec var., 37-43, 67-76) (15-39v) ; — « Qualiter homo debet compati Domino nostro crucifixo. Ad compaciendum... — ... valeam separari » (éd. vaticane, Pars I, c. II, 208-209) (39v-43v) ; — « Oratio... de passione Domini. Domine Jhesu Christe cor meum... Meditatio in Parasceve... — ... recedam » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars I, fin du c. II et c. III, 209-210 ; Quaracchi, fin du c. I et c. XV, 13 et 77-81) (43v-45v) ; — « De passione... Circa passionem Domini sex consideranda... — ... Recapitulacio... passionis » (éd. vaticane, Pars I, c. IV-VI, VII début, VIII-XI, 210-212, 217-218) (45v-52) ; — « In hac eciam beatissima passione fuit ipse pontifex... — ... in ista oratione que sequitur » (52) ; — « Incipit oratio Ambrosii et est valde bona. Summe sacerdos... — ... neque sitiam in eternum... » [JOHANNES FISCANNENSIS, Oratio s. Ambrosii] (Wilmart, Auteurs spirituels, 114-124) (52-55) ; — « Preparatio ad missam. Ad missam celebrandam sex consideranda... — ... impleat. Quod concedere dignetur... Amen » [De instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam] (éd. vaticane, Pars II, c. XVII éd. à part, 75-76) ; peutêtre de Jacques de Milan ; cf. Glorieux, op. cit., II, 48 cw ; S. Bonaventurae... Opera, Quaracchi, VIII, 1898, CXII (55-57v) ; — « Qualiter contemplativus gaudere debet de bono alterius. Hec eciam omnia, o contemplative... — ... sustinere » (éd. vaticane, Pars III, c. VII, 236-237) (58) ; — « Qualiter dyabolus decipit contemplativos... Dyabolus in malicia antiquatus... — ... De paucitate vere obediencium... crucifigi... » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars III, c. VIII-XI, 237-241 ; Quaracchi, c. XI, XVI, V, XII, 48-55, 83-93, 23-27, 56-61) (58-67) ; — « Quod homo debet cognoscere defectus suos ad se humiliandum. Non est dubium quod si quis defectus suos... — ... exaltatus. Amen » ; cf. fin d'une autre compilation du Stimulus amoris, ms. Latin 3628, f. 96-98 (67-68v) ; — « Quod in benedicta passione Christi resplendet omnis perfectio... Simili modo in passione beatissima... — ... Sic pie, sic juste, sic caste debet vivere... sine fine vivam, quam concedere dignetur ille... Amen. Explicit Stimulus amoris abbreviatus » (éd. vaticane, Pars I, c. XII, début ; Pars II, c. XIV, VIII et XVI, 281, 232-233, 230-231, 233) (68v-70v). Sur l'auteur, cf. C. Douais, De l'auteur du Stimulus amoris, Paris, 1885, passim ; sur l'attribution du Stimulus major à Henri de Balme, cf. Sbaralea, Supplementum, I, 166-167 et 352-353.

F. 71-81v [De Imitatione Christi, l. I, c. XVIII-XXV]. « De exemplis Patrum. Intuere sanctorum Patrum vivida exempla... — ... intuleris. Deo gracias. Explicit tractatus de modo vitandi vicia et peccata sed et virtutes eciam sequendi vel acquirendi » (L. Delaissé, Le Manuscrit autographe de Thomas a Kempis et l'Imitation de Jésus-Christ, Paris-Bruxelles, 1956, II, 199-222) ; cf. P.E. Puyol, Descriptions bibliographiques des manuscrits et des principales éditions du livre De imitatione Christi, Paris, 1898, 3-4, codex abbatisvillaeus ; Id., Paléographie, classement, généalogie du livre De imitatione Christi, Paris, 1898, passim ; texte attribué à Thomas Hemerken a Kempis par Delaissé, op. cit., et J. Huijben et P. Debongnie, L'Auteur ou les auteurs de l'Imitation, Louvain, 1957.

F. 82-82v « Quomodo diligenter se debet sacerdos preparare ad missam celebrandam. Exortacio ad ministros altaris et misse hec est : Ad missam libenter ministra... — ... habemus ».

F. 82v-84 S. FRANCISCUS ASSISIENSIS, Epistola. « Quomodo sacerdotes se debent... disponere juxta sacramentum altaris. Litteram istam misit b. Franciscus... In nomine s. Trinitatis... Reverendis in Christo... fratribus... frater Franciscus, homo vilis... Audite fratres et filii dilectissimi mei et auribus... — ... operatur cum Domino... Amen » (Opuscula Francisci Assisiensis, Quaracchi, 1904, ep. II début, 99-104).

F. 84-84v « Beatus Augustinus. De dignitate sacerdotum. O sacerdotum veneranda dignitas... — ... intingantur sanguine peccati... » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 13034.

F. 85-89 S. THOMAS DE AQUINO, extr. « Secuntur nonnulli casus qui in celebracione misse accedere possunt. Qualiter ipsis occurrendum fuerit si contingant ex dictis... s. Thome in ultima parte Summe, questione octogesima tertia. Periculis seu defectibus circa eukaristie sacramentum... — ... sicut de rasura tabule dictum est supra etc. Deo gratias » [Summa theologica, Tertia pars, q. LXXXIII, art. VI] (éd. léonine, XII, Rome, 1906, 283-285 avec var.).

F. 89v-94v « Modus introducendi confitentes... Primo dicat sacerdos confitenti quod removeat capucium... — ... pius atque benignus. Deo gratias ».

F. 94v-95 « Bonaventura dicit hec que secuntur. In conventu Fratrum Minorum Parisius conversante bone memorie sancto fratre Bonaventura... — ... et homines. Amen ».

F. 95v-96v « De officio divino secundum Bernardum. Venerabilis pater Bernardus beatus dum viveret... precipiebat monachis hanc formam cantandi... Ita dicen[tes] psalmodiam... — ... sicut ibi ».

F. 96v « De cella. Stes satis in cella vitando plurima bella||... plangas » ; cf. Walther, op. cit., n° 18619. — Notes chronologiques sur la Vierge. — « Bernardus de duodecim abusiones [sic] claustri. Prima prelatus negligens... — ... irreverencia circa altare » [HUGO DE FOLIETO, De claustro animae, l. II, c. XI] (P.L., CLXXVI, 1058).

F. 97-102v Douze considérations sur la grâce. « Quia tantum in annunciatione angelica fuit tempus gracie inchoatum... — ... sed ad redundantiam. Deo gratias ».

F. 103-104 Méditation. « Ave Maria gratia plena... O Maria nomen admirabile... — ... famuletur. Hec Ancelmus » (103-103v) ; — Vers. « Die Veneris. Salve festa dies que vulnera nostra coherces||... » ; cf. Walther, op. cit., n° 17100 (103v) ; — citations attribuées aux Pères (103v-104).

F. 104v-118v S. BONAVENTURA, Regula novitiorum. Au f. 104v : « Incipit liber de doctrina noviciorum editus a fratre Bonaventura » ; les c. 15 et 14 sont inversés (éd. Quaracchi, VIII, 1898, 475-490) ; cf. ibid., LXXIX, n° 35 ; Glorieux, Maîtres en théol., II, 42 ad.

F. 119-129v [De Imitatione Christi, l. II, c. I-XII]. « Incipiunt ammonitiones ad interna trahentes » (éd. cit., 223-251) ; attribué à Thomas Hemerken a Kempis, cf. bibliographie citée aux ff. 71-81v.

F. 129v-134v « Incipit tractatus de sui ipsius cognitione brevis et utilis. Quicumque ad sui creatoris cognicionem pervenire desiderat... — ... et in futuro per gloriam ad quam nos perducat... Explicit... ».

F. 134v-137 « Incipit Horologium cordis religiosorum. Notandum est quod Christi passio sive Christus paciens est horologium ... — ... crucifixum etc. ».

F. 137-141v Formula honestae vitae. Table des chapitres (137-137v) ; — prol. : « Incipit prologus. Petis a me, frater karissime, quod nunquam et nusquam a suo provisore... — ... eternam » (137v-138) ; — c. 1-21 : « ... Ut igitur ab interiori incipiens... — ... concedat Deus. Amen » (138-141v) ; — addition finale : « Prolixius quam putavi... — ... corona mea in Domino Jhesu Christo. Amen. Explicit liber honeste vite b. Bernardi » (141v) (apocryphe, P.L., CLXXXIV, 1167-1172) ; attribution à Bernard Sylvestre contestée par Hauréau, Notices, II, 344-346.

F. 141v Citations des Pères.

F. 142-150 Donatus moralisatus. « Partes orationis quot sunt ? Octo. Que ?... — ... ubi vera sunt gaudia. Amen. Explicit Donatus comtemplatorum [sic] a venerando magistro Johanne de Gerson compositus » (éd. parmi les oeuvres de Gerson par E. Du Pin, IV, Anvers, 1706, 835-844) ; l'attribution à Gerson est contestée, cf. J. Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960, I, 70.

F. 150v-191 Meditationes vitae Christi. Table en 41 chapitres, le prol. correspond au c. 1 (éd. P.C. Fischer, dans Arch. francisc. hist., XXV (1932), 330-331) (150v-151) ; — « Incipit prologus in vita Domini nostri Jhesu Christi. Primum capitulum. Inter alia virtutum et laudum preconia... — ... prebent ducatum » (151-152v) ; — c. 2-41 : « ... De supplicationibus ante incarnacionem... Cum per longua spacia ultra spacium... — ... cum Christo de quo loquimur qui est benedictus et laudabilis super omnia secula... Explicit tractatus fratris Bonaventure de vita Domini nostri Jhesu Christi » (152v-191) (édité à tort parmi les oeuvres de s. Bonaventure, éd. vaticane, Rome, VI, 1596, extr. des prol., c. I, III-XVII, XXXIV-XXXV, XLIV, LIX-LXXXV, LXXXVII-XC, XCIIXCVIII, 349-368, 374-376, 381-384, 397-418 passim ; réimprimé dans l'éd. Peltier, XII, Paris, 1868, 510-630 passim) ; c'est « le petit texte » décrit d'après ce ms. par Fischer, op. cit., 330-334 ; description du ms. par G. Gasca Queirazza, dans Arch. francisc. hist., LVI (1963), 165-166. Le texte est attribué à un franciscain toscan par Fischer, op. cit., 482-483 ; à JOHANNES DE CAULIBUS par G. Petrocchi, dans Convivium, 1952, 757-778.

Notes: F. 13v-70v. Stimulus amoris, forma longa ; cf. B. Distelbrink, Bonaventurae scripta, Roma, 1975, 194-195, n° 217, arrangement différent.

Notes: F. 71-81v. Cf. add. du ms. Latin 3591, f. 1-19.

Notes: F. 142-150. [JOHANNES GERSON] Donatus spiritualis (Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960-1973, IX, n° 479).

Notes: Au f. 1, ancienne cote : « NNN », correspondant à un classement des nouvelles acquisitions latines de la bibliothèque du Roi dans le second quart du XVIIIe s. ; cf. add. du ms. Latin 2697.

Documents de substitution

Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 20092. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 33677.

Documents de substitution

Il existe une version numérisée de ce document.

Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution

Voir le document numérisé
vignette simple

Ad compatiendum Domino nostro Jesu Christo crucifixo...

f. 39v

Ad missam celebrandam sex consideranda : adtendenda...

f. 55

Incipit du lemme biblique

Ad te, Domine, levavi animam meam, Deus meus... (Ps. XXIV, 1).

Incipit

Confisus de tua liberalissima pietate...

f. 13v

Audite, fratres et filii dilectissimi mei, et auribus percipite verba...

f. 83

Incipit du lemme biblique

Ave Maria, gratia plena... (cf. Lc. I, 28).

Incipit

O Maria nomen admirabile...

f. 103

Circa passionem Domini sex consideranda occurrunt...

f. 45v

Cum per longa spatia ultra spatium...

f. 152v

Diabolus in malitia antiquatus viros contemplativos cernens in caelestibus conversari...

f. 58

Domine Jesu Christe, cor meum tuis vulneribus saucia...

f. 43v

Et primo vide quam fidem habere debes...

f. 1

Exhortatio ad ministros altaris et missae haec est : Ad missam libenter ministra...

f. 82

Haec etiam omnia, o contemplative, appetere debes...

f. 58

In conventu Fratrum Minorum Parisius conversante bonae memoriae sancto fratre Bonaventura...

f. 94v

In hac etiam beatissima passione fuit ipse pontifex...

f. 52

Inter alia virtutum et laudum praeconia...

f. 150v

Intuere sanctorum Patrum vivida exempla in quibus vera perfectio refulsit...

f. 71

Ita dicentes psalmodiam non nimium protrahimus...

f. 95v

Non est dubium quod si quis defectus suos et malitiam recognosceret...

f. 67

Notandum est quod Christi passio sive Christus patiens est horologium...

f. 134v

O sacerdotum veneranda dignitas in quorum manibus Dei Filius...

f. 84

O vos sacerdotes, ministri Christi et dispensatores ministeriorum Dei, audite in quo gradu...

f. 10v

Partes orationis quot sunt ? Octo. Quae ? Cognitio substantiae, cognitio qualitatis...

f. 142

Periculis seu defectibus circa eucharistiae sacramentum...

f. 85

Petis a me, frater carissime, quod numquam et nusquam a suo provisore audivi...

f. 137v

Prima : praelatus neglegens, secunda : discipulus inoboediens, tertia juvenis otiosus...

f. 96v

Primo dicat sacerdos confitenti quod removeat caputium...

f. 89v

Prolixius quam putavi descripsi tibi quae ipse...

f. 141v

Quia cor contemplantis non cessat...

f. 15

Quia tantum in Adnuntiatione angelica fuit tempus gratiae inchoatum...

f. 97

Quicumque ad sui creatoris cognitionem pervenire desiderat...

f. 129v

Incipit du lemme biblique

Regnum Dei intra vos est dicit Dominus (Lc. XVII, 21)

Incipit

Converte te ex toto corde ad Dominum...

f. 119v

Salve festa dies quae vulnera nostra coerces //...

f. 224

Simili modo in passione beatissima Christi relucet et resplendet omnis perfectio...

f. 68v

Stes satis in cella vitando plurima bella //...

f. 96v

Summe sacerdos et vere pontifex, qui te obtulisti...

f. 140

Transfige, dulcissime Domine Jesu Christe, medullas mei cordis...

f. 14v

Ut igitur ab interiori incipiens ad exteriorem hominem procedat sermo...

f. 138

Venerabilis pater Bernardus beatus dum viveret erat abbas Claraevallis...

f. 95v

AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) • oratio s. Ambrosii

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes et orationes

AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) • De Dignitate sacerdotum (versus)

AVE MARIA • Méditation

BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) • Extraits à lui attribués par les mss.

BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) • De Duodecim abusionibus claustri

BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) • Formula honestae vitae

BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. • Fragment sur s. Bonaventure

BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. • De Praeparatione ad missam

BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. • Regula novitiorum

BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. • De Vita Christi meditationes

Confession • Manuels ou formules à l'usage du confesseur

Connaissance de soi • Traité sur la connaissance de soi

DÉCORATION • Initiales de couleur (XVe s.)

DE DIGNITATE SACERDOTUM

DE DIGNITATE SACERDOTUM • Versus Pseudo-Augustini

DONATUS MORALISATUS

FILIGRANES • Lettres Y

FILIGRANES • Tête de bœuf surmontée d'une croix

FORMULA HONESTAE VITAE

FRANCISCUS ASSISIENSIS (s.) • Epistola

Grâce • Extraits

HOROLOGIUM CORDIS RELIGIOSORUM

HUGO DE FOLIETO • De Claustro animae sive De Conversatione monastica. Excerpta

Hymnes • Hymnes divers

DE IMTATIONE CHRISTI • L. I cap. XVIII-XXV

DE IMTATIONE CHRISTI • L. II cap. I-XII

DE INSTRUCTIONE SACERDOTIS AD SE PRAEPARANDUM AD CELEBRANDAM MISSAM

JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. • Remaniements avec interpolations : Stimulus amoris

JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

JESUS CHRISTUS • Vita Jesu Christi Meditationes

JOHANNES DE CAULIBUS • Meditationes vitae Christi

JOHANNES FISCANNENSIS abbas • Oratio sancti Ambrosii

JOHANNES GERSON • Donatus spiritualis

JOHANNES TERRIER, O.F.M. de conventu Abbatisvillae • Copiste (XVe s.)

JOHANNES TERRIER, O.F.M. de conventu Abbatisvillae • Possesseur

MARIA (b. Virgo) • Office Notes chronologiques

MARIA (b. Virgo) • Prières

Méditation • Traité MEDITATIONES VITAE CHRISTI

Messe • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

Messe • Notes ou extraits

Office • Note

PARIS • Bibliothèque royale. Manuscrits achetés (1728-1743 ?, portant les cotes des acquisitions)

Prêtres • De Dignitate sacerdotum

Prêtres • De Dignitate sacerdotum versus Pseudo-Augustini

Prêtres • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

Prêtres • Praeparatio ad missam celebrandam

Prières • Prières diverses

RELIURE • Reliures au chiffre de Louis-Philippe

Sentences bibliques, patristiques ou théologiques

STIMULUS AMORIS. Variae compilationes • forma longa

DE SUI IPSIUS COGNITIONE

THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. • Summa theologica Excerpta

THOMAS HEMERKEN A KEMPIS • De Imitatione Christi. L. I

THOMAS HEMERKEN A KEMPIS • De Imitatione Christi. L. II

Vers anonymes latins • Divers