Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 1-3857 [Ancien fonds latin] > Latin 3387-3684

Latin 3499

Cote : Latin 3499  Réserver
Ancienne cote : Bigot 271
Ancienne cote : Regius 45465
Meditationes et orationes
Stimulus amoris
Henricus Suso
S. Isidorus Hispalensis
S. Anselmus Cantuariensis
Pseudo-Anselmus
Johannes Fiscannensis
XVe siècle
Initiales rubriquées. Quelques titres soulignés de rouge. Rubrique au f. 121. Bouts de ligne rubriqués. — Réclames. — Corrections et notes marginales de la même main ou contemporaines. — Les ff. 73 et 74 sont intervertis et il y a une lacune entre les ff. 76 et 77. Le 1er feuillet est altéré par l'humidité. Les ff. 121v-122v, 123v-124v sont blancs. — Aux ff. 52v et 117, mention de scribe : « Qui legit emendat, scriptorem non reprehendat ». — Au f. 121, ex-libris et signature du XVe s. : « Iste liber est de ecclesia Sancte Trinitatis Fiscanensis (Abbaye de la Trinité de Fécamp, diocèse de Rouen) J. Desert ». F. 123. Table du ms. [XVe s.]. — Au contreplat supérieur, ex-libris gravé aux armes de Bigot et ancienne cote : « D2 » ; cf. Delisle, Bibliotheca bigotiana..., 72 et G. Nortier, dans Revue Mabillon, XLVI (1957), 26.Papier ; filigrane : tête de boeuf ; cf. Briquet, Les Filigranes, nos 14232 à 14237.124 ff.192 × 124 mm.Reliure XVIIe s. veau fauve à filets dorés, armes de Bigot au dos. Titre au dos : « Varia m. s. ». Tranches peintes en rouge.
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des manuscrits

Présentation du contenu

F. 1-6v Prières, méditations, sentences : « De vera religione. Religio in paupertate... dedicatur... — ... infirmitas roborans » (1-2) ; — « Misera vita que tantos in prosperis decipis... — ... propriam voluntatem » (2-4) ; — « Tria sunt neccessaria custodiri christianis : cogitatio sancta, verbum bonum, opus perfectum... — ... sapienciam quod ipse prestare dignetur » (4-4v) ; — « Incipiunt scentencie [sic] de medicamento anime. Prima sinplicitas, secunda caritas... » (4v) ; — « Aliis septem modis redimuntur anime : primo in baptismo, secundo in penitentia, tercio in martyrio... Tria sunt que ducunt homines ad regna celestia... — ... tecum portabis » (4v-5v) ; — « De tribus neccessariis ad se Deo reconsiliandum : contritione, confessione, satisfacione... Quotienscumque peccator vult factorem suum placare... — ... utinam dirigantur vie mee etc. Explicit » (5v-6v).

F. 6v-24v « Incipit liber qui Stimulus amoris vocatur », remaniement avec interpolations de l'ouvrage de Jacques de Milan, édité dans les oeuvres de s. Bonaventure (éd. Vivès, XII, 631 sq.), et parfois attribué à Henri de la Balme. Texte incomplet. Prologue : « Liber iste qui Stimulus amoris dicitur in dulcissimum et pium Jhesum Christum... » (éd. cit., 631) (6v) ; — L. I, c. 1-4 : « Currite gentes undique... » (ibid., 633-641) (6v-18v) ; — L. II, c. 17 : « De celebratione misse » (ibid., 677 et 288-290, variantes) (18v-21) ; — L. II, c. 2 (ibid., 663-666) (21-24v) ; cf. Stimulus amoris fr. Jacobi Mediolanensis, Quaracchi, 1905, VI-IX ; C. Douais, De l'auteur du Stimulus amoris, Paris, 1885, passim.

F. 24v-52 [HENRICUS SUSO, Horologium sapientiae] Prologue : « Sentite de Domino in bonitate et in sinplicitate cordis... Multipharie multisque modis olim in primitiva ecclesia... » (24v-26v) ; — Table du l. I (26v-27) ; — L. I, c. 1-5, incomplet de la fin. « Hanc amavi et exquisivi... Erat quidam juvenis Deo devotus... — ... persequere te per omnia benedictus... » (éd. Venise, 1539, 2-7, 7v-46v ; Richstätter, Turin, 1929) (27v-52).

F. 52-52v [JACOBUS MEDIOLANENSIS, Stimulus amoris] Pièce extraite du prologue : « Transfige, Jhesu dulcissime... » (éd. Quaracchi, 1905, 3-5).

F. 53-76v S. ISIDORUS HISPALENSIS, Synonyma. Introduction : « In subsequenti libro qui nuncupatur simonyma [sic] Isodori [sic]... » (P.L., LXXXIII, 826-828) (53) ; — Préface : « Incipit liber sinonimorum Isodory... Venit nuper in manus meas... » (ibid., 827-828) (53-53v) ; — L. I : « Anima mea in angustiis est posita, spiritus meus estuat... » (ibid., 827-846) (53v-65v) ; — L. II, incomplet de la fin : « Queso te anima... — ... non superare plus... » (ibid., 845-862) (65v-72v, 74-74v, 73-73v, 75-76v).

F. 77-83v S. ANSELMUS CANTUARIENSIS, Oratio, incomplète du début, sans titre ni nom d'auteur : « ... multum expertes digne devocionis... » (P. L., CLVIII, 902-905, oratio XX ; Opera omnia, éd. Schmitt, III, Edimbourg, 1946, 6-9, oratio II) (77-78v) ; — Meditatio : « Meditacio b. Anselmi deprecativa ex recordacione Dominice Passionis. Anima christiana, anima de gravi morte... » (P. L., CLVIII, 702-769, meditatio XI ; éd. Schmitt, III, 84-91, meditatio III) (78v-83v).

F. 83v-85 « Hujus orationis titulum b. Gregori[i] inveni scriptum cui repugnatur, asserendo quod beati sit Ambrosii. Domine Deus omnipotens qui es trinus... — ... me perseverare facias qui es super omnia benedictus... », souvent attribué également à s. Augustin (A. Wilmart, Auteurs spirituels, 573-577, avec variantes).

F. 85-87 S. AUGUSTINUS, Soliloquia, c. I, §§ 2-6 : « Hanc enim orationem intitulatam inveni beati nomine Augustini quam si sit ignoro an b. Anselmy. Deus universitatis conditor orare te volo... » (P. L., XXXII, 869-872) ; addition interlinéaire : « In principio soliloquii b. Augustini continetur hec oratio ».

F. 87-89v [PSEUDO-ANSELMUS] « Meditatio b. Anselmi ad Dominum Jhesum... Ad te, benignissime et dulcissime Domine Jhesu Christe... » (P. L., CLVIII, 888-891, oratio XV) ; cf. Wilmart, op. cit., 157-161 (87-89v) ; — « Item ejusdem meditacio deprecativa simul et memorativa quid nobis sit Christus. Domine Jhesu Christe qui es via sine errore... — ... et perduc ad vitam eternam. Amen » (89v).

F. 89v-90 Oratio : « Amor [corr. pro : Tmor], decor, dulcedo... — ... te possidere queam qui vivis... ».

F. 90-98v [JOHANNES FISCANNENSIS] Orationes : « Oratio sive meditatio b. Anselmi ad Patrem et Filium et Spiritum sanctum peroptima. Domine Deus, pater omnipotens, da cordi me... — ... ad gratiam pertingere amoris » (P. L., CLVIII, 877-885, sous le nom de s. Anselme, oratio X) (90-94) ; — « Invoco te, Deus meus, invoco te... », lié à la prière précédente (ibid., 858-865, oratio II) (94-98) ; — « Omnia divini numinis amor patris omnipotentis... », lié à la prière précédente (ibid., 888, oratio XIV, variantes) (98-98v) ; cf. Wilmart, dans Rev. bénéd., XXXVI (1924), 62-63.

F. 98v-103 S. ANSELMUS CANTUARIENSIS, Meditationes. « Meditatio Anselmi ad concitandum in se timorem divinum. Tedet me vita mea... » (P. L., CLVIII, 722-724, meditatio II ; Opera omnia, éd. Schmitt, III, 76-79, meditatio I) (98v-100v) ; — « Anselmi lamentatio sive concuestus [sic] de amissa virginitate. Anima mea, anima misera et erumpnosa... » (P. L., CLVIII, 725-729, meditario III ; éd. Schmitt, III, 80-83, meditatio II) (100v-103) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 193-194.

F. 103-117 [PSEUDO-ANSELMUS] Orationes. « Anselmus, oratio peccatoris... Altissime et misericordissime ac mitissime Deus, amator hominum, creator... » (P. L., CLVIII, 868-871, oratio IV) (103-105) ; — « Anselmi oratio ne peccator pro ullo peccato desperet... Miserere mei Deus secundum misericordiam tuam... Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictavit... » (ibid., 872-875, oratio VI) (105v-107) ; — « Meditacio b. Anselmi quomodo peccator excitare debet animam suam ad corrigenda peccata sua, Anima mea, anima misera et feda, diligenter recollige... » (ibid., 729-733, meditatio IV) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 193 (107-110) ; — « Meditacio Anselmi ne desperemus... Cum ad peccata que feci respicio... » (ibid., 736-740, meditatio VI) ; cf. op. cit., 194 (110-113) ; — « Meditacio Anselmi unde vivat anima... Cum anima manet in corpore... » (ibid., 733-736, meditatio V) ; cf. op. cit., 194 (113-115) ; — « Meditacio Anselmi de tribus inimicis qui peccatorem multociens infestant... Domine Deus meus speravi in te... Domine Deus, creator meus... » (ibid., 865-868, oratio III), attribuée par Wilmart à Jean de Fécamp ; cf. Rev. bénéd., XXXV (1923), 153-156 (115-117).

F. 117v-119v Oratio : « Summe sacerdos et vere pontifex qui te obtulisti... », attribuée par le Missel romain à s. Ambroise et par Wilmart à Jean de Fécamp ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 101-125 et éd. 114-124 ; texte conforme à celui du ms. Q de cette édition.

F. 119v-121 « Alia oratio ante secretum. Exaudi me omnipotens, eterne Deus qui dixisti : Caro mea vere est cibus... — ... munerari in celis qui vivis... ».

F. 121 « Oratio apologetica s. Ambrosii archiepiscopi. Si autem, Domine, reatum nostre delinquencie... — ... qui visitas in dolore gementem. Amen ».

Bibliographie

2001
cité p. CXI
Jean-François COTTIER, Anima mea : prières privées et textes de dévotion du Moyen Age latin, Turnhout, Brepols, 2001
Mss. [8° Impr. 8986

2008
cité p. 112 (note n° 22)
Jacques ELFASSI, « La réception des Synonyma d'Isidore de Séville aux XIVe-XVIe siècles : les raisons d'un succès exceptionnel », in Cahiers de Recherches Médiévales, 16 (2008), p. 107-118
Mss. [ P 233

Ad missam celebrandam sex considero : adtendenda...

f. 18v

Ad te, benignissime et dulcissime Domine Jesu Christe...

f. 87

Aliis septem modis redimuntur animae : primo in baptismo, secundo in paenitentia...

f. 4v

Altissime et misericordissime ac mitissime Deus, amator hominum, creator...

f. 103

Amor, decor, dulcedo// Claritas, corona...

f. 89v

Anima christiana, anima de gravi morte resuscitata, anima de misera...

f. 79

Anima mea, anima misera et aerumnosa anima, inquam, miseri hominis...

f. 100v

Anima mea, anima misera et foeda, diligenter recollige...

f. 107v

[...] Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictavit...

f. 105v

Cum ad peccata quae feci respicio...

f. 110

Cum anima manet in corpore, vivit homo secundum carnem...

f. 113v

Currite gentes undique et miremini erga vos caritatem Dei...

f. 6v

Deus universitatis conditor orare te volo...

f. 85

Domine Deus, creator meus et gubernator meus sicut dixi...

f. 115

Incipit du lemme biblique

Domine, Deus meus, in te speravi... (Ps. VII, 2)

Incipit

In te Domine speravi... (Ps. LXX, 1)

f. 115

Domine Deus omnipotens, qui es trinus et unus, qui es semper in omnibus...

f. 83v

Domine Deus, Pater omnipotens, da cordi meo desiderare te...

f. 90

Domine Jesu Christe, qui es via sine errore...

f. 89v

[...] Erat quidam juvenis Deo devotus...

f. 27v

Exaudi me, omnipotens, aeterne Deus qui dixisti : Caro mea vere est cibus... (Joh. VI, 56)...

f. 119v

Incipit du lemme biblique

Hanc amavi et exquisivi a juventute mea et quaesivi... (Sap. VIII, 2).

Incipit

Erat quidem juvenis Deo devotus...

f. 27v

Invoco te, Deus meus, invoco te quia prope es omnibus sperantibus...

f. 94

Liber iste qui Stimulus amoris dicitur in dulcissimum et pium Jesum...

f. 6v

Misera vita quae tantos in prosperis decipis...

f. 2

Incipit du lemme biblique

Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam... (Ps. L, 3).

Incipit

Credimus quod hanc orationem Spiritus sanctus dictaverit...

f. 105v

[...] Multifarie multisque modis olim in primitiva Ecclesia...

f. 24v

Omnia divini numinis amor patris omnipotentis...

f. 98

Prima simplicitas, secunda caritas, tertia humiliorum fructus...

f. 4v

Qui legit emendat // Scriptorem non reprehendat // ...

f. 52v et 117

Quia cor contemplantis non cessat...

f. 21

Quotienscumque peccator vult factorem suum placare necessarium est...

f. 5v

Incipit du lemme biblique

Sentite de Domino in bonitate... (Sap. I, 1)

Incipit

Multifarie multisque modis olim in primitiva Ecclesia...

f. 24v

Si autem, Domine, reatum nostrae delinquentiae cogitamus...

f. 121

Summe sacerdos et vere pontifex, qui te obtulisti...

f. 117v

Taedet me vita mea. Namque diligenter discussa apparet mihi aut peccatum...

f. 98v

Transfige, Jesu dulcissime, medullas animae meae...

f. 52

Tria sunt necessaria custodiri christianis : cogitatio sancta, verbum bonum, opus perfectum...

f. 4

Tria sunt quae ducunt hominem in profundum aeternum, id est cogitatio immunda...

f. 5

Tria sunt quae ducunt homines ad regna caelestia : cogitatio sancta...

f. 4v

AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) • Meditatio

AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) • Orationes

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Orationes (d'après la liste donnée par Wilmart, Auteurs spirituels, 157)

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes et orationes

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes (d'après éd. P.L.) : IV

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes (d'après éd. P.L.) : V

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Meditationes (d'après éd. P.L.) : VI

ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) • Orationes

AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) • Soliloquia. Excerpta

AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) • Meditationes. Excerpta

AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) • Orationes

BIGOT (famille) • Ex-libris gravé aux armes, collé

BIGOT (famille) • Possesseur

DÉCORATION • Initiales de couleur (XVe s.)

FECAMP (abbaye de la Trinité), dioc. de Rouen • Possesseur

FILIGRANES • Tête de bœuf surmontée d'une croix

GREGORIUS Magnus I (s.), papa • Orationes

HENRICUS SUSO, O.P. • Horologium sapientiae. Liber I

DE INSTRUCTIONE SACERDOTIS AD SE PRAEPARANDUM AD CELEBRANDAM MISSAM

ISIDORUS HISPALENSIS (s.) • Synonyma

J. DESERT • Signature (XVe s.)

JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. • Remaniements avec interpolations : Stimulus amoris

JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

JESUS CHRISTUS • Litanies

JOHANNES FISCANNENSIS abbas • Oratio sancti Ambrosii

JOHANNES FISCANNENSIS abbas • Orationes

Méditation • Méditations diverses

Messe • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

Pénitence • Notes, extraits, fragments ou sentences

Prêtres • De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam

Prières • Prières diverses

RELIURE • Reliures aux armes de Bigot (famille)

RELIURE • Éléments annexes Tranches peintes en rouge

Sentences bibliques, patristiques ou théologiques

STIMULUS AMORIS. Variae compilationes • incomplet