Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 1-3857 [Ancien fonds latin] > Latin 3387-3684

Latin 3417

Cote : Latin 3417  Réserver
Ancienne cote : Le Tellier de Reims 118
Ancienne cote : Regius 45252
Petrus Thomas Barcinonensis
De sacramentis ecclesiasticis
Honorius Augustodunensis
Speculum Ecclesiae
De expositione canonis missae
Carmina
XIVe siècle
Plusieurs mains. Initiales en couleurs à filigranes et à antennes. Rubriques. Pieds-de-mouche en couleurs. — Réclames aux ff. 11v, 19v, 27v, 35v, 51v, 59v. — Notes marginales contemporaines aux ff. 27, 35v, 58, 62v, 64, 73v. — Le f. de garde (f. 1v) est constitué par un fragment d'acte de donation de Pierre Richard et de sa famille en faveur de Notre-Dame de la Grasse (diocèse de Carcassonne) sous le règne de Philippe Ier : « ... carta eva(cua)cuationis anno III° regnante Philippo rege... facta ista karta gu[arpicionis]... anno X°VII° regnante Philippo regi... S. Petrus Richardi ». — Les ff. 42v-43v, 66-69v sont blancs. — Aux ff. 2 et 3 ex-libris grattés (XIVe s.). — Au f. 1, titre du XVIe s. : « De sacramentis ecclesiasticis fratris Thome de Aquino » et au f. 2v : « In isto libro plures libros [sic] continentur » (XVe s.). — A fait partie de la bibliothèque de Charles-Maurice Le Tellier, archevêque de Reims ; cf. Delisle, Cab. des mss., I, 305.Parchemin.79 ff. à 2 colonnes et à longues lignes (1v, 78-79v).220 × 150 mm.Demi-reliure refaite chagrin rouge. Titre au dos : « S. Thomae Aquinatis officium sacerdotale ».
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits

Présentation du contenu

F. 2-2v PETRUS THOMAS BARCINONENSIS, Tractatus de divite christiano, fragment. Épître dédicatoire : « [P]rudenti viro Gonsalvo Gir familiari et consiliario domini Jacobi regis Aragonum, frater Petrus Thome lector Fratrum Minorum Barchinone... Sicut dicit Hugo 2 [libro] De anima c. X : Consciencia bona... » ; — table des chapitres (2) ; — « [D]ivitem salvari non posse argueret aliquis... — ... sed divicie fa... » (2-2v) ; cf. Teetaert, dans Dict. théol. cath., XII2, 2048.

F. 3-12v « De sacramentis ecclesiasticis rubrica. Incipit officium sacerdotale compositum a fratre Thoma de Aquinio. Quia officium sacerdotale principaliter circa tria versatur... — ... quales descripti sunt qui cum Patre... » (S. Thomae Aquinatis Opera omnia, éd. Vivès, XXVIII, 445-458) apocryphe ; cf. Glorieux, Maîtres en théol., I, 100 n° 14 ec.

F. 13-41 [HONORIUS AUGUSTODUNENSIS] Elucidarium. Prologue : « Incipit prologus in Elucidario » ; — L. I (13-22) ; — L. II (22-31) ; — L. III (31-41) (ms. f de Y. Lefèvre, L'Elucidarium et les Lucidaires..., Paris, 1954, 28, description du manuscrit et 358-477, édition du texte ; P. L., CLXXII, 1109-1176).

F. 41-42 [RICARDUS DE SANCTO VICTORE] « Incipit Expositio orationis dominice. [I]nter omnia que humana fragilitas... — ... a voluntate Dei deviat nemo... », incomplet de la fin (Liber exceptionum, IIa pars, l. XI, c. 5-8, éd. Châtillon, Paris, 1958, 447-450 ; édité également dans P. L., CLXXV, 767-769, sous le nom d'Hugues de Saint-Victor ; CLXXVIII, 611-614, sous le nom d'Abélard) ; cf. M. W. Bloomfield, dans Traditio, XI (1955), 311, n° 460.

F. 44-64v « Incipit Speculum Ecclesie de sacramentis ecclesiasticis », incomplet. Prologue : « De sacramentis ecclesiasticis ut tractarem... » ; — table (44) ; — c. 1-8 : « ... Ecclesia igitur in qua populi [sic] convenit ... — ... per quam fracta su[n]t tartara » (44-64v) (P. L., CLXXVII, 335-373, sous le nom de Hugues de Saint-Victor) ; attribution controuvée ; cf. Van den Eynde, dans Antonianum, XXIV (1949), 23-25 et 34-42 ; H. Weisweiler, dans Mélanges J. de Ghellinck, II, 534-570 ; Bloomfield, op. cit., 297, n° 318.

F. 64v-65v Note et questions sur l'eucharistie. « Nota. Quod hostia intincta alicui non debet dari. Legitur enim quod soli Christus Jude... — ... malicia » ; — « Queritur utrum quisquis debeat communicare cotidie vel celebrare... — ... securus accedat » ; — « Queritur [utrum] ille qui nocturnam patitur pollucionem in sequenti die debeat accedere ad celebrandum hoc sacrificium... — ... debet accedere. Unde versus : Crapula, premeditatio, langor et humor habundans// In sompnis materias extrema duo sine culpa » (64v) ; — « Queritur utrum excommunicatus vel de heresi manifeste notatus sacrum Corpus Christi possit conficere... — ... ab optimis sacerdotibus » (64v-65) ; — « Si mus vel aliquod animal immundum hostiam sacram inveniat utrum aliquid videatur accipere... — ... ab hujusmodi animalibus consumeretur » ; — « Quamdiu Christus manet nobiscum... — ... Deus novit » (65) ; — « Si aliquis existens in criminali peccato exigat a sacerdote communionem [utrum debeat] denegare de jure... — ... manducat et bibit » (65-65v) ; — « [D]e latrone qui traytur ad suspendium. Si latro trahatur ad suspendium et querat sibi dari Corpus Christi utrum debeat ei denegari... — ... non sacramentaliter communicat » (65v).

F. 70-77 [RICARDUS PRAEMONSTRATENSIS, canonicus Wedinghausensis] ? « De exposicione canonis misse. In virtute sancte Crucis et in sacramento altaris... — ... hostia Deo ipsi fuerimus » (P. L., CLXXVII, 455-470, dans les apocryphes d'Hugues de Saint-Victor, sous le nom de Jean de Cornouailles), attribué à Richard le Prémontré par Hauréau, dans Not. et Extr., XXIV2, 145-156 ; aux ff. 77-77v, addition : « Manifestum est vel tenuiter scienti... — ... suum exprimit proditorem » et : « Age, cave, currere, festina... — ... non amat Jhesus ».

F. 77v Vers mnémoniques. « Hec sunt que tardant hominem confiteri versus » (en marge), « Ssperat [sic], desperat... » (Hauréau, Notices, I, 211) ; cf. Walther, Initia carminum, n° 18484 ; — « Versus quare VIIm hore diei canonice decantantur » (en marge). « In matutino damp[n]atur tempore Christus//... » (M. Hammond, dans Speculum, VII (1932), 532, sous le nom d'Hildebert de Lavardin) attribution contestée par Wilmart, dans Rev. bénéd., XLVIII (1936), 160, n. 1 ; cf. Walther, op. cit., n° 8988 ; — « Qualiter orationes finiantur versus. Per Dominum dicas cum Patrem, presbyter, (h)oras //... — ... Expellens demonem dicas in fine per ignem » ; cf. ms. Latin 4211, f. 138v ; Walther, op. cit., n° 13935 ; — « Quo tempore et qui libri biblie per anni circulum legantur. Adventus proprie vult sermones Ysaye//... » ; cf. Walther, op. cit., n° 559 ; — « Versus per quos habetur quot psalmi et quot versus continentur in toto psalterio. Ter quinquagenos David... » (Hauréau, Notices I, 212) ; cf. Walther, op. cit., n° 19209 ; — « An aque, sol, ymber, ignis, rores, glacies, lux // ... » ; — « Versus de ymnis ferialibus quomodo dicantur infra epdomadam seriatim. Noscitur ac series ymnorum sex feriarum //... — ... Septima : Summe Deus, Aurora, Response (?) et O lux » ; — « Hec est forma canendi que Deo et angelis et sanctis ejus placet... Psalmodiam non nimium protrahamus// Sed jocunda et viva voce cantemus//... — ... Hinc idem fiat cum ca[n]tatur : Alleluia ».

F. 77v-78, dans la marge inférieure : « Cum dicit sacerdos : Oremus, rogat omnes orare ut ejus oratio exaudiatur... — ... Amen, confirmatio orationis... vere sive fideliter ».

F. 78-79v Poèmes. VENANTIUS FORTUNATUS, Carmina VIII, c. 3, De virginitate, v. 1-22, 24-38, 129-179, 393-400. « Versus Fortunati presbiterii [sic]. Culmina multa polos radianti lumine coplent [sic]// ... » (Leo, M. G. H. Auctores antiquissimi, IV, 181-191, passim) ; cf. Walther, op. cit., n° 3532 (78-78v) ; — S. PAULINUS NOLANUS, Carmen IV. « Oratio s. Paulini, Omnipotens genitor rerum cui summa potestas... » (Hartel, dans C. S. E. L., XXX2, 3) ; cf. Walther, op. cit., n° 13331 ; — « Versus Evangelistarum. Matheus instituit virtutum tramite mores//... », prologue anonyme aux Evangeliorum libri IV de Juvencus (Huemer, dans C. S. E. L., XXIV, p. XLVI) ; cf. Walther, op. cit., n° 10787 (78v) ; — SEDULIUS, Hymnus I. « Versus Sedulii docti viri. Cantemus, socii, Domino, cantemus honorem//... » (Huemer, dans C. S. E. L., X, 155-162) ; cf. Walther, op. cit., n° 2382 (78v-79v).

F. 79v Règle de vie : « Attende tibi, karissime, et considera cursum vitte tue. Cave ne... — ... hic salvus erit ».

Notes: Au f. 2, « Prudenti viro Gonsalvo Gir ajouter [sic pro Gontrano Garsiae]... ».

Notes: F. 17v. « In matutino... » [HILDEBERTUS CENOMANENSIS] ; cf. ms. Latin 3696B, f. 1v.

Bibliographie

Cf. Hauréau, dans Notices, I, 208-213.

F. 41r-43v
2005
« De oratione dominica » : recensé p. 90 (avec notice brève)
Rudolf GOY, Die Handschriftliche Überlieferung der Werke Richards von St Viktor im Mittelalter, Turnhout, Brepols, 2005
Mss. [ 4° Impr. 2969

Dépouillement bibliographique

Ce dépouillement bibliographique est réalisé de façon systématique à partir des publications acquises par le département des Manuscrits. Il est issu de chargements périodiques (dernier chargement : février 2021).

2015

Franz DOLVECK, « Les Orationes 'd'Ausone' et 'de Paulin' : examen des problèmes liés à leur attribution », dans Revue bénédictine, t. 125-1, 2015, p. 5-44, cité p. 7, 18.

Patrice SICARD, Iter Victorinum : la tradition manuscrite des œuvres de Hugues et de Richard de Saint-Victor : répertoire complémentaire et études, avec un index cumulatif des manuscrits des œuvres de Hugues et de Richard de Saint-Victor, Turnhout : Brepols, 2015. — 4-IMPR-3584.

Adtende tibi, carissime, et considera cursum vitae tuae...

f. 79v

Adventus proprie vult sermones Isaiae// ...

f. 77v

Age, cave, currere, festina...

f. 77v

An aquae, sol, imber, ignis, rores, glacies, lux//...

f. 77v

Cantemus socii Domino, cantemus honorem//...

f. 78v

Culmina multa polos radianti lumine complent//...

f. 78

Cum dicit sacerdos : Oremus, rogat omnes orare ut ejus oratio exaudiatur...

f. 77v

De sacramentis ecclesiasticis ut tractarem...

f. 44

Divitem salvari non posse argueret aliquis...

f. 2

Ecclesia igitur in qua populus convenit...

f. 44

In matutino damnatur tempore Christus //...

f. 77v

In virtute sanctae Crucis et in sacramento altaris...

f. 70

Inter omnia quae humana fragilitas facere potest...

f. 41

Manifestum est vel tenuiter scienti aliud fuisse Corpus Christi...

f. 77

Matthaeus instituit virtutum tramite mores//...

f. 78v

Noscitur ac series hymnorum sex feriarum//...

f. 77v

Omnipotens genitor rerum, cui summa potestas//...

f. 78

Incipit du lemme biblique

Pater noster qui es in caelis...

Incipit

Ecce, carissimi, singulis fere diebus...

f. 16v

Per Dominum dicas, cum Patrem, presbyter, oras //...

f. 77v

Psalmodiam non nimium protrahamus //...

f. 77v

Quamdiu Christus manet nobiscum ? Dico quamdiu...

f. 65

Quia officium sacerdotale principaliter circa tria versatur...

f. 3

Quod hostia intincta alicui non debet dari. Legitur enim quod soli Christus Judae...

f. 64v

Saepius rogatus a condiscipulis quasdam quaestiunculas enodare...

f. 13

Si aliquis exsistens in criminali peccato exigat a sacerdote communionem...

f. 65

Si latro trahatur ad suspendium et quaerat sibi dari Corpus Christi utrum debeat ei denegari...

f. 65v

Si mus vel aliquod animal immundum hostiam sacram inveniat utrum aliquid videatur accipere...

f. 65

Sicut dicit Hugo II° [libro] De Anima cap. X : Conscientia bona titulus est religionis...

f. 2

Sperat, desperat, praesumit, diligit, horret //...

f. 77v

Ter quinquagenos David canit ordine psalmos //...

f. 77v

Utrum excommunicatus vel de haeresi manifeste notatus sacrum Corpus Christi possit conficere...

f. 64v

Utrum ille qui nocturnam patitur pollutionem...

f. 64v

Utrum quisquis debeat communicare quotidie vel celebrare...

f. 64v

Actes ou fragments d'actes • (XIe s.)

BIBLICA • Vetus Testamentum Psalmi. Vers

DÉCORATION • Initiales filigranées (XIIIe et XIVe s.)

Eucharistie • Questions concernant l'Eucharistie

FORTUNATUS (Venantius), ep. Pictavensis • Carmina : de Virginitate

GONTRAMNUS GARSIA • Traité à lui dédicacé

Heures canoniques • Vers mnémoniques

HILDEBERTUS CENOMANENSIS ep. • Carmina singula

HONORIUS AUGUSTODUNENSIS • Elucidarium

LA GRASSE (abbaye Notre-Dame), dioc. de Carcassonne • Acte de donation en sa faveur (XIe s.), fragment

LE TELLIER (Charles-Maurice), archev. de Reims • Possesseur

Morale • Notes ou sentences

DE OFFICIO SACERDOTIS

PAULINUS NOLENSIS (s.) • Carmina

PETRUS RICHARDI • Acte de donation à Notre-Dame de La Grasse (dioc. de Carcassonne)

PETRUS THOMAE, O.F.M. • De Divite christiano (fragmentum)

Prêtres • De Officio sacerdotis

PSAUTIER • Vers sur le nombre et la longueur des psaumes

RELIURE • Reliure Chagrin rouge (demi-reliures)

RICARDUS PRAEMONSTRATENSIS, canonicus Wedhinghausensis • De Expositione canonis missae

RICARDUS DE SANCTO VICTORE • Allegoriae in Vetus Testamentum. Expositio orationis dominicae

SEDULIUS (Caelius) • Hymnus

SPECULUM ECCLESIAE DE SACRAMENTIS ECCLESIASTICIS

THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. • De Officio sacerdotis

Vers anonymes latins • Divers