Département des Manuscrits > Latin > Latin > Latin 1-3857 [Ancien fonds latin] > Latin 3108-3386

Latin 3120

Cote : Latin 3120  Réserver
Ancienne cote : Colbert 3266
Ancienne cote : Regius 3896a
Miscellanea ad controversiam inter fratres mendicantes et praelatos (1281-1289) spectantia.
Fin du XIIIe siècle
Plusieurs mains. Quelques initiales ornées à la plume. Quelques initiales réservées. Titres rubriqués et en noir. Hastes ornées. Pieds-de-mouches rubriqués (92-141v). — Cahiers signés sur le 1er feuillet : I et a (1-2), II et b (3-14), III et c (15), IIII et d (16-27), V et e (28-37), VI et f (38-46), un cahier dont la signature est rognée (47-59v), VIII et h (60-71v), i (72-73), k (74-81), l (82-89), m (90-91), Ius et n (92-103v), o (104-115), deux cahiers sans signature visible (116-127, 128-139), Vus (140-141) et un cahier incomplet portant sur le 1er feuillet le chiffre 8 (142-145). — Réclames aux ff. 14v, 27v, 37v, 81v, 115v, 139v, deux ornées de traits à la plume (103v, 115v). — Les six premiers cahiers (1-46) portent des corrections contemporaines dont mention est faite à la fin des cahiers II et III sous la forme : « cor. » (14v, 27v) et à la fin des cahiers V et VI sous la forme : « cor per Colinum et Angelicum » (37v, 46v). Les sept premiers ff. du cahier VIII (60-66v) portent des corrections et des gloses contemporaines : au f. 66v une mention à demi rognée indique : « ... ista VII folia quia exemplar falsificatum est ». Les ff. 2v, 15v, 34v, 71v, 73v, 89v, sont blancs. — Traces de ff. coupés après le f. 46 et après le dernier f. — Au V° du f. de garde, note contemporaine donnant la liste des cas réservés, même rédaction que la liste du f. 2. — Appartint au couvent des Carmes de Clermont ; cf. Catalogue général des mss. des bibl. publ. de France, XIV, 16.Parchemin.145 ff. à 2 colonnes et à longues lignes.395 × 280 mm.Demi-reliure maroquin rouge au chiffre de Louis-Philippe. Titre au dos : « Henrici Gandavensis quodlibeta II etc. »
Manuscrit en latin
Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits

Conditions d'accès

En raison de son état de conservation, la consultation de ce document est soumise à autorisation, sur demande motivée.

Bibliographie

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Consulter la fiche bibliographique numérisée

Présentation du contenu

Recueil de textes relatifs à la controverse entre ordres mendiants et prélats entre 1281 et 1289 ; cf. Glorieux, Prélats français contre religieux mendiants, dans Revue d'histoire de l'église de France, XI (1925), 309-331 et 471-495, qui attribue la confection du recueil à Guillaume de Mâcon, archevêque d'Amiens ; et Schleyer, Anfänge des Gallikanismus im 13. Jht, dans Historische Studien, fasc. 314 (1937) (description du ms., 113-128) qui le croit composé à la chancellerie de l'archevêque de Bourges [Simon de Beaulieu] ; cf. p. 118, 121, 126.

F. 1 Concile du Latran, canon 21 : « Constitutio concilii generalis in latino. Omnis utriusque sexus... » (Corpus juris canonici, Pars II, V, 38, 12) ; — « Eadem constitutio in gallico. Innocent notre peres... » ;

F. 1-1v CLEMENS IV papa, « Constitutio domini Clementis in latino. Quidam temere sentientes ; cf. Jaffé-Potthast, n° 19.216 ;

F. 1v « Eadem constitutio in gallico. Clement li apostoeles... » ;

F. 1v-2 MARTINUS IV papa, « Privilegium domini Martini concessum fratribus Minoribus. Ad fructus uberes ... » (Bull. francisc., III, 480) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 21.821 ;

F. 2 « Martins li apostoiles... », traduction française de la bulle précédente ; — Liste des cas réservés : « Isti sunt casus qui episcopis reservantur. Qui facit incestum... »

F. 3-15 « Primum quodlibet magistri Henrici de Ganz ». Répétition de la bulle « Ad fructus uberes... » (3) ; — Prologue au quodlibet d'Henri de Gand : « Anno Domini M° CC° LXXXII° , mense decembri in generali disputacione de quolibet... » (Schleyer, op. cit., 115-116) (3-3v) ; — HENRICUS DE GANDAVO, Quodlibet VII, q. 21 (éd. Paris, 1518, 272-273v) (3v-5v) ; q. 23 (ibid., 275-277v) (5v-8v) ; q. 24, jusqu'à « ... et ad illud quod non erat ibi » (ibid., 277v-282v) (8v-15) ; cf. Glorieux, Litt. quodl., I, 187-188.

F. 16-22 Traité anonyme sur le sens et la portée du privilège accordé par le Pape aux mendiants : « Primum quodlibet magistri Henrici de Ganz [sic]. Verum si dominus Papa infinitis et incertis a se vel ab ecclesia non electis... personis... concedat in generali licentia[m] predicandi, confessiones audiendi... non est verisimile quod per talem licentiam in generali concessam intendat eos facere universales apostolos... — ... prelatis non requirentibus vel invitis ».

F. 22-32 HENRICUS DE GANDAVO. Quodlibet X. Prol. : « Circa sacramentum penitencie proponebantur IIIIor... » (Schleyer, op. cit., 117) (22) ; q. 1 (éd. cit., 395v-401) (22-29) ; q. 2 (ibid., 401-402) (29-30v) ; q. 3 (ibid., 402-402v) (30v-31) ; q. 4 (ibid., 402v-403v) (31-32) ; au f. 32 : « Explicit secundum quodlibet » ; cf. Glorieux, Litt. quodl., I, 192.

F. 32v-34 GUILLELMUS MATISCONENSIS. « Littera domini Ambianensis episcopi. Ea que acta sunt Parisius post recessum vestrum... » (Chart. Univ. Paris, II, 13-14).

F. 35-46v « Sermones facti Aurelianis per dominum Ambianensem episcopum et quosdam fratres ». JOHANNES DE SANCTO BENEDICTO « Pacem et veritatem diligite... Hujusmodi verba scripta sunt in psalmo... — ... committit sacrilegium. Iste sermo fuit factus Aurelianis per fratrem Johannem de Sancto Benedicto magistrum in theologia anno Domini M° CC° octog. quinto dominica post festum beati Vincencii. Hubertus de Sancto Walerio super mare Ambianensis dyocesis reportavit » (extr. éd. dans Quétif-Echard, Script. ord. praed., I, 404) ; cf. Glorieux, Maîtres en théol., I, 140 ; Denifle et Chatelain, Chart. Univ. Paris, II, 17, note 9, qui contestent la date de 1285. (35-37v) ; — GUILLELMUS MATISCONENSIS, « Repeticio domini Ambi[an]ensis ad dicta fratris Johannis de Sancto Benedicto in sermone suo facto dominica post festum sancti Vincentii. Theuma fratris Johannis fuit tale... — ... alias committit sacrilegium » (37v-38v) ; « Responsio domini Ambianensis ad dicta fratris Johannis de Sancto Benedicto in sermone suo : Pacem et veritatem etc. Ad primum quod dicit pridie... — ... hic astantes » (38v-41v) ; — « Similis responsio ad predictam causam per alia verba aliquantulum. Ad primum quod dicit tria genera pacis... — ... et plures alii hec nobis dixerunt » (41v-43v) ; — « Sermo lectoris Minorum factus Aurelianis in crastino Purificacionis. Viderunt oculi mei salutare tuum... — ... quia circa » (43v-46v).

F. 47-59v Documents relatifs à l'ambassade des prélats français à Rome en 1286 : « Hec est proposicio magistri Petri de Ruthenac prepositi Mimatensis in facto prelatorum. Reiterare proposicionem... — ... hora fuit comedendi » (47-49) ; cf. Schleyer, op. cit., 65-66 ; — « Hec est proposicio decani Pontissarensis in facto prelatorum et fratrum. Bernardus ad Eugenium... — ... beatissime Pater. Datum Rome VIII kal. octobris » (49-55) ; — « Proposicio ejusdem. In amaritudine est sermo meus... Verbum in exordio mee proposicionis... — ... audiencia eis » (55v-59v).

F. 60-65v NICOLAUS III papa, « Declaracio regule fratrum Minorum facta per Nicholaum papam... Exiit qui seminat... » (Bull. francisc. III, 404-416) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 21628 ;

F. 65v-66v INNOCENTIUS IV papa, « De privilegiis et canonicatibus privilegiatorum... Etsi animarum affectantes... » (ms. P de Schleyer, op. cit., 131-136) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 15562 ;

F. 66v CLEMENS IV papa, « Sepe accidisse percepimus... — ... debeat dispensare. Datum Viterbii VI kal. Julii pontificatus nostri anno tertio » ;

F. 67-68 GREGORIUS X papa, « Forma inquisitionis heretice pravitatis concessa fratribus Predicatoribus per dominum Gregorium. Pre cunctis nostre mentis... » (Bull. ord. praed., I, 512-514) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 20720 ;

F. 68-68v NICOLAUS IV papa, « Exemptio fratrum Predicatorum concessa per Nicholaum papam. Dum sollicite considerationis indagine... » (Bull. ord. praed., II, 20) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 22758 (68) ; « Exemptio fratrum Minorum concessa per Nicholaum papam. Quia nonnulli... » (Bull. francisc., IV, 17) ; cf. Jaffé-Potthast, 22697 (68-68v) ;

F. 68v-69 CLEMENS IV papa, « Forma inquisitionis heretice pravitatis concessa fratribus Predicatoribus per dominum Clementem. Clemens... fratribus ordinis Predicatorum inquisitoribus heretice pravitatis in comitatibus Pictavie et Tholose... Pre cunctis mentis nostre... — ... libere valeatis » ; cf. Jaffé-Potthast nos 19559 et 19924 ; D. Planzer, dans Arch. fratr. praed. V (1935) n° 208, p. 92, n° 211, p. 93 ;

F. 69v-71 NICOLAUS III papa, « Supra montem catholice fidei... » (Bull. francisc., IV, 94-97) ; cf. Jaffé-Potthast, n° 23044.

F. 72-91 Documents concernant l'ambassade des prélats français à Rome en 1289 : « Rationes prelatorum primo abreviate et loco articulorum tradite. Iste est tenor concilii generalis. Omnis utriusque sexus fidelis... — ... oportunum » (72-73) ; cf. Schleyer, op. cit., 124-125 ; — « Majores rationes prelatorum tradite per archiepiscopum Bituricensem. Dominus Martinus concessit fratribus Minoribus... — ... oportunum » (74-89) ; cf. ibid., 125-126 ; — « Rationes prelatorum abreviate secundo super confessionibus iterandis. Quod confessi fratribus... — ... et testimonia vivorum » (90-91) ; — « Tractatus super dissensione inter prelatos et fratres secretus et non concordatus. In dissensione inter prelatos... — ... inquisicioni adesset » (éd. d'après ce ms. par Schleyer, op. cit., 137-140) (91-91v).

F. 92-141v HENRICUS DE GANDAVO, Quodlibet XII, q. 31 : « Tractatus magistri Henrici de Ganz super facto prelatorum et fratrum. Questio est utrum confessus peccata sua privilegiato... » (éd., Paris, 1518, f. 518-523), texte plus long que celui de l'édition, comportant une discussion sur le privilège donné par Martin IV aux Mendiants : « Sequitur de motivo pape ad dandum fratribus privilegium suum... — ... qualiter eis respondeatur. Fiat, fiat Amen » (99v-141v) ; cf. Glorieux, Litt. quodl., I, 196, n. 1.

F. 142-145v HUGO DE FEUQUERIIS, « Rationes super facto prelatorum et fratrum abreviate per decanum Ambyanensem. Ad informationem omnium recte intelligentium... — ... et consensu et vocatione prelatorum... », incomplet de la fin.

Notes: Voir t. IV, 490.

Notes: F. 92-141v. HENRICUS DE GANDAVO. Ajouter (éd. des ff. 139-140 « Decima ratio » par J. Marrone, dans Mediaeval studies, XXXVI (1974), 23-27) ; cf. ibid., 11, n. 21, bibliographie.

Notes: Cf. Glorieux, dans Studia Gratiana II, Bologne (1954), 621-642.

Bibliographie

2004
cité p. 136
Mara HOFMANN, Jean Poyer : Das Gesamtwerk, Turnhout, Brepols, 2004
Mss. [ 4° Impr. 2859

F. 22-32
2007
cité comme source p. 297 (note n° 13)(note n°)
Elsa MARMURSZTEJN, L'autorité des maîtres. Scolastique, normes et société au XIIIe siècle, Paris, Les Belles Lettres, 2007
Mss. [ 8° Impr. 10130

Ad fructus uberes...

f. 1v et 3

Ad informationem omnium recte intellegentium...

f. 142

Ad primum quod dicit pridie in sermone suo frater Johannes...

f. 38v

Ad primum quod dicit tria genera pacis...

f. 41v

Anno Domini millesimo ducentesimo octogesimo secundo, mense decembri, in generali disputatione de quolibet...

f. 3

Bernardus ad Eugenium libro secundo dicit quod apostolicis occupationibus...

f. 49

Circa sacramentum paenitentiae proponebantur quattuor...

f. 22

CLEMENT LI APOSTOELES A SES AMEZ FIUZ...

f. 1v

Dominus Martinus concessit Fratribus Minoribus...

f. 74

Dum sollicitae considerationis indagine...

f. 68

Ea quae acta sunt Parisius post recessum vestrum...

f. 32v

Etsi animarum adfectantes profectus universos et singulos qui christiana...

f. 65v

Incipit du lemme biblique

Exiit qui seminat... (Lc. VIII, 5).

Incipit

De sinu Patris in mundum veste scilicet humanitatis indutus...

f. 60

Incipit du lemme biblique

In amaritudine est sermo meus... (Job XXIII, 2)

Incipit

Verbum in exordio meae propositionis...

f. 55v

[...] In comitatibus tam Pictavensi et Tolosae...

f. 68v

In dissensione inter praelatos et fratres ratione illius privilegii : Ad fructus uberes...

f. 91

INNOCENT NOTRE PERES LI APOSTOELOS A COMANDE ET ESTAUBLI...

f. 1

Iste est tenor concilii generalis. Omnis utriusque sexus fidelis...

f. 72

MARTIN LI APOSTOILES A SES AMEZ FIUZ...

f. 2

Omnis utriusque sexus fidelis postquam ad annos discretionis pervenerit...

f. 1 et 72

Incipit du lemme biblique

Pacem et veritatem diligite... (Zach. VIII, 19)

Incipit

Hujusmodi verba scripta sunt in psalmo...

f. 35

Prae cunctis mentis nostrae desiderabilibus catholicae incrementum... In comitatibus tam Pictavensi et Tolosae...

f. 68v

Prae cunctis nostrae mentis desiderabilibus catholicae incrementum... In christianissimo tamen regno Francorum...

f. 67

Quaestio est utrum confessus peccata sua privilegiato...

f. 92

Qui facit incestum, deflorans aut homicida //...

f. f. de garde verso et 2

Quia nonnulli qui haesitare se adserunt ubi non est aliquatenus haesitandum...

f. 68

Quidam temere sentientes...

f. 1

Quod confessi fratribus virtute privilegii teneantur eadem peccata...

f. 90

Reiterare propositionem per eadem verba, de facili non posse recitare...

f. 47

Saepe accidisse percepimus quod nonnulli clerici in suis partibus...

f. 66v

Sequitur de motivo papae ad dandum fratribus privilegium suum...

f. 99v

Supra montem catholicae fidei quam populos gentium...

f. 69v

Thema fratris Johannis fuit tale : Pacem et veritatem diligite et distinxit de triplici pace...

f. 37v

[...] Utrum confessus peccata sua privilegiato privilegio domini Martini papae quod sic incipit Ad uberes fructus etc. teneatur confiteri eadem suo proprio sacerdoti...

f. 92

[...] Verbum in exordio meae propositionis adsumptum beati scilicet Job dolentis...

f. 55v

Verum si dominus Papa infinitis et incertis a se vel ab Ecclesia non electis...

f. 16

Incipit du lemme biblique

Viderunt oculi mei salutare tuum... (Lc. II, 30).

Incipit

Edoctus dominus episcopus Ambianensis pridie in sermone suo...

f. 43v

ANGELICUS • Mention de correcteur

CLEMENS IV papa (Guido Fulconis) • Epistolae

CLEMENS IV papa (Guido Fulconis) • Epistolae. En français

CLERMONT-FERRAND (Puy-de-Dôme) • Carmes, Possesseur

COLBERT (Jean-Baptiste) • Possesseur

COLINUS, corrector • Mention (XIIIe s.)

CONCILES • Latran (1215).Excerptum

Correcteur • Mentions de correcteur

Correcteur • Signatures

DÉCORATION • Hastes ornées à la plume

Évêque • Cas réservés Vers mnémoniques

Évêque • Recueil de textes relatifs à la controverse entre ordres mendiants et évêques (1281-1289)

Français • Textes

FRANCE • Église Ambassade des prélats français à Rome concernant la querelle avec les Mendiants (1286)

FRANCE • Église Ambassade des prélats français à Rome concernant la querelle avec les Mendiants (1289)

FRERES MINEURS • Bulles les concernant

FRERES PRECHEURS • Bulles les concernant

GREGORIUS IX, papa • Decretales (excerpta)

GREGORIUS IX, papa • Decretales, en français

GREGORIUS X (s.), papa • Epistolae

GUILLELMUS MATISCONENSIS, Ambianensis ep. • Collegit (?) : Textes relatifs à la controverse entre ordres mendiants et prélats (1281-1289)

GUILLELMUS MATISCONENSIS, Ambianensis ep. • Epistola

GUILLELMUS MATISCONENSIS, Ambianensis ep. • Responsio ad dicta fratris Johannis de Sancto Benedicto in sermone

HENRICUS GANDAVENSIS • De Motivo papae Martini IV ad dandum fratribus mendicantibus privilegium

HENRICUS GANDAVENSIS • Quaestiones excerptae quodlibetorum, VII prol. et qu. 21, 23-24

HENRICUS GANDAVENSIS • Quaestiones excerptae quodlibetorum, X, qu. 1-4

HENRICUS GANDAVENSIS • Quaestiones excerptae quodlibetorum XII, qu. 31

HUBERTUS DE SANCTO WALERIO • Reportatio : JOHANNES DE SANCTO BENEDICTO, Sermo

HUGO DE FEUQUERIIS • Rationes super facto praelatorum et fratrum abbreviatae

INNOCENTIUS IV, papa • Epistolae

JOHANNES DE SANCTO BENEDICTO, O.P. • Sermo

MARTINUS IV, papa (Simon de Brion) • Commentarii in opera : Traité sur la bulle "Adfructus uberes" accordée aux Mendiants

MARTINUS IV, papa (Simon de Brion) • Privilegium concessum Fratribus Minoribus

MENDIANTS • Recueil relatif à la controverse entre les ordres mendiants et les prélats (1281-1289)

MENDIANTS • Traité sur la bulle « Ad fructus uberes » de Martin IV

NICOLAUS III, papa (Johannes Cajetani de Ursinis) • Declaratio regulae Fratrum Minorum

NICOLAUS III, papa (Johannes Cajetani de Ursinis) • Epistola

NICOLAUS IV, papa • Exemptio Fratrum Praedicatorum et Fratrum Minorum

Pape • Cas réservés Vers mnémoniques

PETRUS DE RUTHENAC, praepositus Mimatensis • Propositio (1286)

Réclames ornées d'un encadrement à la plume

RELIURE • Reliures au chiffre de Louis-Philippe

SERMONS ANONYMES • Sermones inter plurium auctorum collectionem

Sermones inter unius auctoris collectionem • De Sanctis et festis in crastino Purificationis

SIMON DE BELLOLOCO, ep. Bituricensis • Textes relatifs à la controverse entre Ordres mendiants et prélats (1281-1289), rassemblés par sa chancellerie

SIMON DE BELLOLOCO, ep. Bituricensis • Reportatio : Rationes praelatorum de controversia inter Fratres mendicantes et praelatos (1289)

Vers anonymes latins • Divers