Conditions d'accès
Communication exceptionnelle, soumise à l’autorisation du directeur du département, sur demande motivée.
Documents de substitution
Il existe une version numérisée de ce document.
Numérisation effectuée à partir d'un document original.
Historique de la conservation
Cette magnifique bible, sœur jumelle de celle conservée au Puy (voir Delisle, 1879 ;
CLA 6.768), allie sobriété du décor et soin de la calligraphie. Toutes deux ont été produites sur les indications de Théodulfe d’Orléans (787-821) dans un même scriptorium (Orléans ?), pourtant leurs textes, et particulièrement ceux en appendice, présentent des divergences importantes [cf. Delisle, 1879, p. 46 sqq. ; Berger, 1893, p. 149-164, 405-406 (notice)]. Ce Wisigoth, proche de Charlemagne et théologien engagé dans la révision des textes bibliques [voir Ficher, 1965, p. 175-183 ; Ganshof, 1974 ; Ménage, 2002, p. 256-258], a fait produire cette bible selon un plan bien particulier qu’il expose dans un premier poème ouvrant les Écritures (voir la description analytique du contenu). Un second poème clôt le ms., qui permet de penser que cette bible avait été dotée d’une reliure précieuse.
Il est possible de dater la réalisation de ces bibles exceptionnelles (Paris et Le Puy) entre 801 et 818, c’est-à-dire après les travaux d’Alcuin, mais avant la disgrâce de Théodulfe (818) [VoirCat. Mss. Datés III, p. 107;Colophons , 4, 1979, p. 393, n° 17.792], soit plus tôt, peu avant 800 (Szerwiniack, 1994, p. 216). Or, après avoir obtenu l’évêché d’Orléans (avant 798), Théodulfe reçut l’abbatiat de Fleury vers 799, ce qui laisse planer un doute sur le lieu de production des deux bibles : Fleury ou Orléans ? [CLA 5.576 et CLA 6, p. xx ; Mostert, 1989, p. 227 n° BF 1162]. Si B. Bischoff était d’avis d’attribuer leur copie au scriptorium de la cathédrale d’Orléans [Bischoff, 2007.2, p. 31 (1965, p. 240) et 1968, p. 311 ; cf. Lindsay, 1915 p. 473], la disparité des leçons rapportées dans les appendices montrent que leur processus de fabrication a dû être complexe et ne peut se satisfaire d'un scénario mettant en jeu un uniqueexemplar . Aucune n’a été copié sur l’autre (contrairement à Paris, Bnf, lat. 11937, fille du lat. 9380), mais elles ont pu avoir des modèles différents selon les portions. Pour S. Berger, les variantes orthographiques mineures observées dans le texte biblique seraient le fait « arbitraire du copiste » (1893, p. 150).
Le ms. se trouvait dans la bibliothèque de la cathédrale d’Orléans au XIe s., peut-être dès l’origine. À une date inconnue, il entra en possession de la famille Mesmes au moment de l’édition par Philippe Labbe de laNova Bibliotheca manuscriptorum librorum , Paris, 1653 [ms. cité p. 21]. Il fut acquis par la Bibliothèque royale entre 1735 et 1791 (voir Delisle, 1879, p. 26 etCab. des mss . I, p. 400).
Présentation du contenu
Texte de la Vulgate « mêlé » et contaminé, dont les variantes montrent que plusieurs traditions textuelles ont été mises à contribution (cf. Stegmüller, V, 8005): l’Ancien Testament remonte à un original wisigothique, dans une tradition espagnole parvenue en Septimanie au cours du VIII
Une table (nommée
L’exceptionnelle alternance de parch. pourpré et de parch. naturel qui rythme cette bible n’est pas le fait du hasard. En alliant l’esthétique au pragmatisme du procédé, elle délimite les différentes sections textuelles, permettant ainsi un repérage rapide dans le volume grâce aux différentes teintes visibles sur la tranche. De plus, l’utilisation d’un parch. pourpré met en relief le contenu des textes qu’il contient, copié à l’encre d’argent et or : ouverture et fermeture du volume par des pièces versifiées de Théodulfe, les Psaumes et les quatre Évangiles.
Les titres des livres sont rappelés selon l’usage, au centre des marges supérieures « liber » sur le verso et le titre du livre sur le recto. — Le signe diacritique « ÷ » (
F. 1r-2v. THEODULFUS. Versus (carm. 41, 1)« Quicquid ab Hebraeo (…) Theodulfi clemens sis memor oro vale » (éd. Duemmler,
f. 3r. ISIDORUS HISPALENSIS. Etymologiarum liber VI, 1 [placé en guise de préface générale et copié en forme de croix, un extrait du livre 6 des
f. 3v. «Breviculus» [Table du contenu; hormis certaines formulations étranges,
f. 4ra-15va. Genesis: [avec préface de Jérôme (
f. 15va-24ra. Exodus: « Incipiunt capitula libri Exodi (…) Incipit Ellesmoth qui grece Exodus dicitur (…) »
f. 24rb-30ra. Leviticus: « Incipiunt tituli libri Levitici id est Vaiecra (…) Incipit Vaiecra qui grece Leviticus dicitur (…)»
f. 30ra-38vb. Numeri: « Incipiunt tituli libri Numeri id est Bandaber (…) Incipit Vaiedaber qui grece Numerus dicitur (…) »
f. 38vb-46va. Deuteronomium: « Incipiunt tituli libri Deuteronomii (…) » [f. 39r] « Incipit Helleaddabarim qui grece Deuteronomium dicitur (…) »
f. 46va-52va. Iosue [avec prologue tiré de
f. 52va-58rb. Iudicum: « Incipiunt capitula libri Iudicum (…) Incipit liber Iudicum (…) »
f. 58rb-59ra. Ruth [Rt., oubliée dans la table, se trouve bien à sa place]: « Incipit liber Ruth (…) »
f. 59ra-67rb. Samuhel I (seu Regum I) [avec préface de Jérôme (
f. 67rb-73ra. Samuhel II (seu Regum II): « Incipit liber secundus Samuhelis (…) »
f. 73ra-81ra. Malachim I (seu Regum III): « Incipiunt capitula libri primi Malachim (…) » [f. 73v] « Incipiunt capitula libri secundi (…) » [f. 74r] « Incipit liber Malachim primus (…) »
f. 81ra-87va. Malachim II (seu Regum IV): « Incipit liber secundus Malachim (…) »
f. 87va-98rb. Isaias [avec préface de Jérôme (
f. 98rb-111va. Ieremias [avec préface de Jérôme (
f. 111va-113ra. De oratione et sacrificio pro vita Nabuchodonosor [= livre de Baruch, avec en regard du titre, qui est celui assigné à ce livre par la tradition espagnole et méridionale, une glose marginale servant de préface (
f. 113ra-114rb. Threni seu Lamentationes [Lam. n’est pas dissociée de Ier. dans la table]: « Incipit eiusdem lamentatio quod est in titulo Chinoth, cum absolutione litterarum hebraicarum (…) »
f. 114rb-126ra. Ezechiel [avec préface de Jérôme (
f. 126r-136v.
f. 126ra-127va. Osee [avec 2 préfaces, la première de Jérôme aux XII prophètes (Hier. prol. XII proph.), suivi d'un prologue à Osee (prol. Osee)]: « Incipit Osee. Incipit praefatio Osee prophetae. Non idem ordo (…) Item alia praefatio. Duplex est apud Hebraeos (…) Incipit textus (…) » (Stegmüller, I, 500 et 504)
f. 127va-128rb. Ioel [avec 4 préfaces, dont la première d'un ps.-Hier.]: « Incipit Iohel. Prologus Hieronimi in Iohel propheta. Iohel filius Fatuel (…) Item alia praefatio. Iohel qui interpraetatur (…) Item alia. Iohel de tribu (…) Item alia praefatio. Sanctus Iohel aput Hebraeos (…) Incipit textus (…) » (Stegmüller, I, 510; 510, 1; 509 et 511)
f. 128rb-129ra. Amos [avec 2 préfaces ]: « Incipit Amos. Incipit praefatio Amos prophetae. Ozias rex quum (…) Item alia (…) [f. 128v] Amos pastor et rusticus (…) Incipit textus (…) » (Stegmüller, I, 515 et 512)
f. 129rb-130ra. Abdias [avec 2 préfaces]: « Incipit Abdias. Incipit praefatio in Abdia propheta. Iacob patriarcha (…) Item alia praefatio. Abdias qui interpraetatur (…) Incipit textus (…) » (Stegmüller, I, 519 et 516)
f. 130ra-130va. Ionas [avec 2 préfaces, dont la seconde d'un ps.-Isidore]: « Incipit Ionas. Incipit prologus in Iona propheta. Ionam sanctum Hebraei (…) Item alia praefatio. Ionas interpraetatur columba (…) Incipit textus (…) » (Stegmüller, I, 524 et 523)
f. 130va-131va. Michæas [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 131va-132ra. Nahum [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 132ra-132va. Habacuc [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 132va-133rb. Sophonias [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 133rb-133vb. Aggæus [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 133vb-135vb. Zacharias [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 135vb-136va. Malachias [avec 2 préfaces, dont la seconde tirée de
f. 136va-145vb. Iob [avec 3 préfaces, les deux premières de Jérôme (
f. 146ra-169v. Psalmi [parch. pourpré et encre d'argent, avec titres et initiales des versets à l'encre d'or; avec Préface d'un pseudo-Jérôme]: « Incipit praefatio Hieronimi presbiteri in libro psalmorum. In Hebraeo libro psalmorum citra numeri (…) et de manu Saul. Liber psalmorum [dans la marge sup.] Beatus vir (…) » (Stegmüller, I, 389 ; Boese, 1981, p. 136-163 [éd. des
f. 170ra-178ra. Proverbia [parch. naturel ; avec 2 prologues, dont le second de Jérôme (
f. 178ra-181ra. Ecclesiastes: « Incipiunt capitula libri Ecclesiastes qui hebraeice Coeleth dicitur (…) Verba Ecclesiastes filii David regis Israhel (…) »
f. 181ra-182vb. Canticum canticorum: « Incipit liber qui hebraice Sirasserim praenotatur, latine Cantica canticorum (…) »
f. 182vb-187rb. Daniel [avec 2 prologues; le premier de Jérôme (
f. 187rb-193vb. Paralipomenon I [avec 2 prologues; le premier de Jérôme (
f. 193vb-201vb. Paralipomenon II: « Incipit liber secundus (…) »
f. 201vb-207rb. Esdræ [avec préface de Jérôme (
f. 207rb-210rb. Esther [avec préface de Jérôme (
f. 210rb-215rb. Sapientia [avec préface (
f. 215rb-229rb. Ecclesiasticus (seu Sirach) [avec préface]: « Incipit praefatio in libro Hiesu filii Sirach. Multorum nobis (…) [f. 215v] Incipiunt capitula eiusdem libri (…) Incipit liber Ecclesiasticus (…) »
f. 229rb-231va. Tobias [avec 2 prologues; le second de Jérôme (
f. 231va-234vb. Iudith [avec 2 prologues; le second de Jérôme (
f. 234vb-242ra. Machabæorum I [avec préface]: « Incipiunt capitula Machabeorum libri primi (…) [f. 235] Incipiunt capitula eiusdem libri secundi (…) Incipit praefatio in eodem libro. Macchabeorum libri duo (…) Incipit Machabeorum liber primus (…) » (Stegmüller, I, 551)
f. 242ra-246vb. Machabæorum II: « Incipit liber secundus Macchabeorum (…) ».
f. 247rv.
f. 248r-253v.
F. 254va-263rb. Mattheus [avec préface (
f. 263rb-269ra. Marcus [avec 2 préfaces, dont le
f. 269ra-279ra. Lucas [avec 2 préfaces, dont le
f. 279ra-286v. Iohannes [avec 3 préfaces (279ra-279vb),
f. 289r-304v. Pauli Apostoli Epistulae [parch. naturel ; Épîtres avec canons, arguments, capitulation et préfaces, dont celle de Pélage (
f. 288v-291va. Ad Romanos [avec préfaces, dont celle d'Isidore (Is. in epp. Pauli) et de Pélage (?)]: « Incipit capitulatio in epistola ad Romanos (…) Incipiunt testimonia de veteri Testamento in epistola ad Romanos (…) Incipit praefatio Isidori episcopi. Paulus apostolus quatuordecim epistolis (…) Argumenta autem earundem epistolarum haec sunt (…) Item aliud argumentum. Romani sunt (…) » [f. 289] « Incipit epistola Pauli apostoli ad Romanos (…) » (Stegmüller, I, 661; I et VIII, 676 ; De Bryune, dans Revue Bénédictione 24 (1907), p. 259)
f. 291vb-294va. Ad Corinthios prima [avec préfaces de Pélage (? Ps. Ambrosiaster)]: « Incipit capitulatio ad Corinthios (…) Haec testimonia de veteri Testamento compraehensa sunt in epistola ad Corinthios (…) Quos sanctorum commemorat apostolus in epistola ad Corinthios I (…) Incipit argumentum ad Corinthios. Corinthus metropolis civitas (…) » [f. 292] « Incipit epistola ad Corinthios I (…) Explicit ad Corinthios ; habet versus mille » (Stegmüller, IV, 6369; VIII, 689)
f. 294va-296va. Ad Corinthios secunda [avec préfaces de Pélage (Ps. Ambrosiaster)]: « Incipit argumentum ad Corinthios II. Anathema interpraetatur (…) Incipit capitulatio ad Corinthios II (…) Haec testimonia de veteri Testamento conprehensa (…) Incipit argumentum. Post actam (…) Incipit ad eosdem secunda (…) » (Stegmüller, VIII, 704)
f. 296va-297va. Ad Galatas I [avec argument]: « Incipit capitulatio ad Galatas (…) Haec testimonia de veteri Testamento conprehensa sunt in epistola ad Galatas (…) Quos sanctorum commemoret apostolus Paulus in epistola sua ad Galatas (…) Incipit argumentum ad Galatas. Galatae sunt Graeci. Hi verbum veritatis (…) Incipit epistola ad Galatas (…) » (Stegmüller, I, 707)
f. 297va-298vb. Ad Ephesios I [avec argument]: « Incipit capitulatio ad Ephesios (…) Incipiunt testimonia de veteri Testamento (…) Incipit argumentum ad Ephesios. Ephesii sunt asiani (…) Incipit epistola ad Ephesios (…) » (Stegmüller, I 715)
f. 298vb-299rb. Ad Philippenses I [avec arguments]: « Incipit argumentum ad Philipenses. Philipenses sunt Macedones (…) Item aliud argumentum (…) Incipit capitulatio ad Philipenses (…) Incipit epistola ad Philipenses (…) » (Stegmüller, I, 728 et 729)
f. 299rb-300ra. Ad Colossenses I [avec arguments ]: « Incipit argumentum ad Colosenses (…) Item aliud argumentum (…) Incipit capitulatio ad Colosenses (… » [f. 299v] « Incipit epistola ad Colosenses (…) » (Stegmüller, I, 736 et 737)
f. 300ra-vb. Ad Thessalonicenses prima [avec arguments]: « Incipit argumentum ad Thessalonicenses (…) Item aliud argumentum. Non solum ipsi (…) Incipit capitulatio ad Thessalonicenses (…) Incipit epistola ad Thesalonicenses (…) » (Stegmüller, I, 747 et 749)
f. 300vb-301ra. Ad Thessalonicenses II [avec arguments]: « Incipit argumentum ad Thesalonicenses II (…) ab Athenis. Incipit capitulatio ad Tesalonicenses II (…) Item epistola ad Thesalonicenses secunda (…) » (Stegmüller, I, 753)
f. 301ra-vb. Ad Timotheum prima [avec arguments]: « Incipit argumentum ad Timotheum (…) scribens ei ab urbe Roma. Item aliud argumentum (…) Incipit capitulatio ad Timotheum (…) Incipit epistola ad Timotheum (…) » (Stegmüller, I, 765 et 760)
f. 301vb-302rb. Ad Timotheum II [avec arguments]: « Argumentum ad Timotheum (…) Item aliud argumentum. Quum esset Romae (…) Incipit capitulatio ad Timotheum II (…) Item epistola secunda ad Timotheum (…) » (Stegmüller, I, 772 et 770)
f. 302rb-va. Ad Titum I [avec arguments]: « Incipit argumentum ad Titum (…) Item aliud argumentum. A<d> Thitum discipulum suum (…) alios seducebant. Incipit capitulatio ad Titum (…) Incipit epistola ad Titum (…) » (Stegmüller, I, 780 et ?)
f. 302va-b. Ad Philemonem [avec arguments]: « Argumentum ad Philimonem. Philemoni familiares litteras mittit (…) Item aliud argumentum. Nihil magis est in hac epistola [la fin manque, 6 lignes laissées vides]. Incipit epistola ad Philimonem (…) » (Stegmüller, I, 784 et ?)
f. 302vb-304vb. Ad Hebræos [un espace a été laissé vide entre l'explicit et les capitula pour un argument]: «Incipit capitulatio ad Hebraeos (…) Incipit epistola ad Hebraeos (…) »
f. 305ra-vb. Iacobi prima [
f. 306ra-vb. Petri I [la première épître de Pierre, oubliée dans la table, se trouve bien à sa place]: « Incipit capitulatio in epistola beati Petri prima (…) I D (…) II D (…) III D (…) » [f. 306r] «Incipit epistola beati Petri apostoli (…) »
f. 306vb-307rb. Petri II: «Incipit capitulatio in epistola beati Petri secunda (…) Incipit eiusdem secunda (…) »
f. 307rb-308ra. Iohannis prima: « Incipiunt capitula epistolae primae Iohannis apostoli (…) [f. 307v] « Incipit epistola beati Iohannis apostoli (…) »
f. 308ra-b. Iohannis II: « Incipiunt capitula epistolae secundae Iohannis apostoli (…) Item eiusdem secunda (…) »
f. 308rb. Iohannis III « Incipiunt capitula epistolae tertiae Iohannis apostoli (…) Incipit eiusdem tertia (…) »
f. 308rb-va. Iudæ I: « Incipiunt capitula epistolae Iudae apostoli (…) Item epistola Iudae apostoli (…) »
f. 319vb-321vb. ISIDORUS HISPALENSIS. Chronica [décrit les âges du monde, tous les chiffres sont rubriqués dans le texte]: « Breves temporum per generationes et regna. Primus ex nostris Iulianus Africanus (…) de saeculo migrat, tunc illi consummatio saeculi est » (éd. Martin,
f. 321vb-325vb. (THEODULFUS?). De nominibus Hebraeicis (scl. ultima pars Ps-MELITONIS SARDIANIClavis mixta cum fonte eius, EUCHERII LUGDUNENSISInstructionum libro secundo) [cette recension du
f. 325vb-337ra. PSEUDO-MELITO SARDIANUS. Clavis [ligne de titre laissée vide ; chap. I-XIII de la «Clavis» du Pseudo-Meliton de Sarde, en réalité une compilation anonyme (saec. VII?) d'extraits des Pères de l'église qui fournit les explications de certains symboles figurant dans la bible et n'a rien à voir avec le texte grec perdu de Meliton. Le recueil est probablement d'origine espagnole et contemporain de la rédaction des Etymologies d'Isidore]: « Caput Domini ipsa divinitas (…) Pix inquinamentum et nigredo delictorum in Salomone : Qui tangit picem inquinabitur ab ea » (cf. Stegmüller, III, 5574 et 5576; éd. Pitra,
f. 338ra-346rb. PEUDO-AUGUSTINUS (saec. V). De divinis scripturis sive Speculum [version abrégée, précédée d'une table (f. 338ra-va); le texte débute sans titre f. 339ra] : « Incipiunt capitula in speculum domni Augustini. I. De uno Deo (…) De uno Deo. Cap. I. Audi Israhel Dominus Deus unus est (…) Si quis sitit usque hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum. In psalmo XXXV : Inebriabuntur ab ubertate domus tuae usque et in lumine tuo videbimus lumen » (éd. Weihrich,
f. 346va.
f. 347r. THEODULFUS. Versus (carm. 41, 3-4) [noté au-dessus et au-dessous d'un médaillon peint ; les f. 347v-348r ont été laissés vacants, ainsi que le f. 349, qui se trouvait collé sur le dernier plat à l'origine]: « Vive Deo Felix per plurima tempora Lector / Theodulfi nec sis inmemor oro tui // finis adest operi his quibus est per agentibus actum / sit pax vita salus et tibi lector ave » ; [dans le centre du médaillon:] « Explicit liber » (éd. Duemmler,
f. 348v. THEODULFUS. Versus (carm. 41, 2)[vers probablement déplacés, qui devraient se trouver avant l'explicit]: « Theodulfi versus: Codicis huius opus (…) ad astra poli » (éd. Duemmler,
Fichier Avril
Consulter la fiche numérisée (Latin 9380)
Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.
Bibliographie sélective
Delisle,
Bibliographie courante
1997
Louis HOLTZ (dir.),
1998
Gilbert DAHAN, « La connaissance du grec dans les correctoires de la Bible du XIIIe siècle », in
J. C. MARTÍN, « Una nueva edición critica de los
Mss. [ 8°pièce 6537
1999
Lawrence NEES, « Problems of Form and Function in Early Medieval Illustrated Bibles from Northwest Europe »,
Otto MAZAL,
2001
J. C. MARTIN, « La traduction indirecte de la chronique d'Isidore de Séville »,
2000
Isabelle MARCHESIN,
2003
2004
Bernhard BISCHOFF,
2005
P. M. BOGAERT, « Le livre de Baruch dans les manuscrits de la bible latine. Disparition et réintégration»,
2007
Charlotte DENÖEL, « L'Évangélaire de Charlemagne et les débuts de la Renaissance artistique à la cour de Charlemagne », in
Marie-Pierre LAFFITTE, « L'Évangéliaire de Charlemange, texte, histoire, reliure », in
M-P. LAFFITTE, « Quelques exemples de serpentes anciennes dans les manuscrits à peintures », in
2008
Paolo RADICIOTTI, "Romania e Germania a confronto : un codice di Leidrat e le origini medievali della minuscola carolina", tiré à part de
2009
Jean-Pierre CAILLETet Marie-Pierre LAFFITTE,
2012
2013
Fiches bibliographiques numérisées
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Informations sur le traitement
Notice rédigée par Franck Cinato, d'après M.-P. Laffitte, 2007.
Fusion des notices par Delphine Mercuzot, février 2019.
Documents de substitution
Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 2600. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 4450.
Documents de substitution
Il existe une version numérisée de ce document.
Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution : R 4450.
Dépouillement bibliographique
Ce dépouillement bibliographique est réalisé de façon systématique à partir des publications acquises par le département des Manuscrits. Il est issu de chargements périodiques (dernier chargement : février 2021).
2005
Manuel C. DIAZ Y DIAZ, José M. DIAZ DE BUSTAMANTE,
2010
Marco D'ACOSTINO e Paola DEGNI,
2015
2016
H. A. G. HOUGHTON,
2018
Evina STEINOVÁ,
2019
Beatrice KITZINGER,
Beatrice E. KITZINGER,