Documents de substitution
Il existe une version numérisée de ce document.
Numérisation effectuée à partir d'un document original.
Historique de la conservation
Le lieu de copie de cet important ms. est probablement italien, bien que L. Traube lui assignait une origine espagnole (Traube, 1907, p. 223). Selon Lowe (CLA 5, 593) il aurait été produit soit en Italie du nord, soit dans le sud de la France ; B. Bischoff (2007*b, p. 131) le rattache au groupe des mss. de Toscane méridionale - Ombrie, selon lui, copié autour de 800 (2007*a, p. 44 et 51); Avril et Zaluska (1980) p. 8 n°14 reprennent Lowe. Il a probablement séjourné en France longtemps avant d'entrer en possession de Claude Saumaise (1588-1658), dont on lit l'ex-libris à la p. 1: « Cl. Salmasii ». Une partie des mss. de Claude Saumaise fut recueillie par un de ses parents, Jean-Baptiste Lantin, de Dijon. Puis, le ms. fut vendu entre 1752 et 1753 par le fils de Jean-Baptiste Lantin à l’abbé Sallier pour la Bibliothèque du roi ; cf. BnF, département des Manuscrits, Archives Modernes 492bis, registre des acquisitions du département des Manuscrits 1806-1820, f. 55-59, et Archives Ancien Régime 65, f. 313-314 et 349 « In f°. Codex membranaceus quo continentur epigrammata et poematia vetera, eadem pleraque quae edita sunt Lugduni anno 1616 apud Jacobum Chovet. Auctores in hac collectione recensiti sunt (...) » (voir Delisle, Cab. des mss., I, 362 ; à propos du détail de l’acquisition du ms. par Claude Saumaise, voir H. Omont, 1895). Des extraits ont été copiés au XVIIe s. dans le ms. Heidelberg, U.B., 46.
Présentation du contenu
Le ms. était composé à l'origine de 31 cahiers au moins (quaternions réguliers, la signature la plus haute (p. 274) signale « XXXI »), mais seulement 20 cahiers ont été conservés. Il lui manque donc les 11 premiers cahiers, puisque la première signature de cahier indique « XII » (p. 16), qui correspondent probablement aux cinq premiers livres de l'Anthologia latina. Un certain désordre des feuillets a été causé lors de la reliure, comme cela a été signalé sur une des pages de garde par un conservateur (Dacier?), le 21 mai 1843 : « ...après la page quotée 204, il y a une lacune au moins d'un feuillet; celui qui est quoté p. 205 et 206 est mal placé, et doit être transposé entres les pages quotées 218 et 219. La page quotée 275 doit venir (ainsi que les suivantes jusqu'à 290) immédiatement après la page 266. La page quotée 267 doit venir après 290. Il y a une lacune entre 268 et 269, de même qu'entre 272 et 273. La p. 274 doit être la dernière de ce volume, mais sans que l'on puisse juger de ce qui manquait ensuite pour le compléter » ; p. 84 blanche ainsi que la p. 204, à l'exception du titre écrit au centre; entre les pp. 100 et 101, un feuillet a été découpé.
p. 1-46, Epigrammaton libri: « ...] ipse manu patiens ... conplexa nepotes» (Anthologia latina, I, 7-18; éd. Riese, Lipzig, 1869 = cod. A ; ms. aussi utilisé par E. Baehrens, Poet. Lat. min. 1882-1884).
p. 46-47, Praefatio: « Praefatio. hactenus me ... struppas » (Anth. Lat. I, 19 Reise = Sh.B. I, 6 (D. R. Shackleton Bailey, Libri Salmasiani aliorumque carmina, I, Stuttgart, 1982).
p. 47-61, Carmina: « Versus Octauiani ... VIII. Sacrilegus ... amantis» (Anth. Lat. I, 20-25 Reise = Sh.B. I, 7-12).
p. 61-66, Carmina et disticha: « Martialis ... Lindini ... Abiti (sic, pro Aviti)... mors faciet » (Anth. Lat. I, 26-80 Reise = Sh.B. I, 13-68).
p. 66-67, Carmina anacyclica: « Iorfiri anaclici (sic, pro Porphyrii anacyclici) X. Blanditias ... inpatiens » (un seul conservé) (Anth. Lat. I, 81 Reise = Sh.B. I, 69).
p. 67, Carmen: « de tabula. XI. Has acies ... sagittis » (Anth. Lat. I, 82 Reise = Sh.B. I, 70).
p. 67-73, Epistola Didonis ad Aeneam: « Prefatio. XII. Sic tua semper ames ... » (Anth. Lat. I, 83 Reise = Sh.B. I, 71).
p. 73-74, Carmina de rosis: « De rosis. XIII. <A> Quales ago ... cruor unum. Flori ... legantur » (Anth. Lat. I, 84-87 Reise = Sh.B. I, 72-75).
p. 74-101, Carmina multa epideictica: « De Musis ... honore deum » (Anth. Lat. I, 88-197 Reise = Sh.B. I, 76-189).
p. 101-104, Verba Achillis : « Verba Achillis in parthenone ... cetera Marti » (Anth. Lat. I, 198 Reise = Sh.B. I, 189).
p. 104-108, Carmen iudicii coci et pistoris: « Iudicium coci et pistoris Vespae iudici Vulgano (sic, pro 'iudice Vulcano') ... liber grammaton explicit XVI.» (Anth. Lat. I, 199 Reise = Sh.B. I, 190).
p. 108-112, Pervigilium Veneris: « Incipit pervigilium Veneris trocaico metro ... » (Reposianus, Amours de Mars et Venus) ; (Anth. Lat. I, 200 Reise = Sh.B. I, 191; voir E. Valgiglio, 1967 (CR dans Scriptorium bull. cod. 25, 1971, n°578).
p. 112-116, Carmina: « De Teti<de> ... arce nepotis » (Anth. Lat. I, 201-215 Reise = Sh.B. I, 192-206).
p. 116-117, Epistula amans amanti: « Candida sideriis ... post fata reducas » (Anth. Lat. I, 217 Reise = Sh.B. I, 208).
p. 117-118, Carmina: « Aurea malis ... aut asinus » (Anth. Lat. I, 218-222 Reise = Sh.B. I, 209-213).
p. 118-121, Coronati carmina : « tema. incipit locus virgilianus ... uiri clarissimi Coronati. XX. aspera ... dentibus interitus » (Anth. Lat. I, 223-231 Reise = Sh.B. I, 214-223).
p. 121-134, Senecae et aliorumque carmina: « Senece de qualitate tempus ... cupidinis iram » (Anth. Lat. I, 232-253 Reise = Sh.B. I, 224-247).
p. 134-141, Carmina: « Fl(avii) Felicis uiri clarissimi postulatio ... » (Anth. Lat. I, 254-285a Reise = Sh.B. I, 248-280).
p. 141-156, Symphosius, Aenigmata: « Enigmata Symfosi scolastici. I. Grafius ... C. monumentum ... post tempora vitae. Explicit enigmata Sinfosi» (collectiones Aenigmatum merovingicae aetatis, CC, 133, p. 159 ; voir aussi CCSL 133A, p. 612; Anth. Lat. I, 286 Reise = Sh.B. I, 281).
p. 156-188, Luxorii liber epigrammaton aliaque carmina: « Incipit liber epigramaton viri clari(ssimi) Luxori et spectabilis ... queris. Epigrammaton explicit feliciter » (Anth. Lat. I, 287-379 Reise = Sh.B. I, 282-374; cf. L. Zurli (2002). « Diadema Luxorii », Giornale italiano di filologia 54, p. 53-60).
p. 188-195, « Incipit calculus Dionisi episcopi alexandrini decem novem naus (sic, pro 'nouemnalis'). CL. regulam Pascae conguirans (sic) in semetipsum » (sur grattage d'un cercle, voir, p. 195) suivit de tables du « primus cursus annorum ... » au « quintus cursus annorum ... » ; sous les tables: « c. II. Versus Domni Petri referendarii ... spondeo ternum » (pp. 192-193) (Anth. Lat. I, 380-382 Reise = Sh.B. I, 375- 377;
p. 195, diagramme circulaire divisé en douze quartiers en fonction des mois et des signes zodiacaux.
p. 196- 203, Apicius , De re coquinaria (extraits par Vinidarius) « III. Brevis pimentorum que in domo esse debeant ... Apici excerpta a Vinidario ... explicit brevis ciborum» ( éd. J. André, Paris, 1974, voir special. p. xvi et 125-132).
p. 204, « Incipit de ponderibus », titre en capitale au centre de la page (les pp. 205-206 doivent s'intercaller entre les pp. 218 et 219).
p. 207-228, Sextus, Sententiae: « ...?] doloris sustinere nequiens ... (p. 212) ... explicit. Iincipit sententiae sancti Syxti episcopi e filosophi (p.c.) XII. Fidelis homo ... explicit feliciter » (éd. J. Gildemeister, Sexti sententiarum recensiones, Bonn, 1873 , p. XIV et 1sqq. = cod. A ; sentences de ce ms. désignées par un *).
p. 228-238, Ps. Seneca, De remediis fortuitorum « incipit Luci Anaei Senicae monita. XIII. Licit cunctorum ... felicitas. Luci Anei Senece ad Gallionem fratrem de remediis fortivitorum (sic) explicit » ( ms. de sigle S chez F. Haase (éd.), L. Annaei Senecae opera quae supersunt, Leipzig, 1895, vol. 3, pp. 446-457).
p. 238-262, « XIIII. incipit cronica Iulii Caesaris », suivit d'un epitome de géograpie pp. 239-262 (voir A. Riese, Geographi latini minores, Heilbronnae, 1878 (pour 2e éd.) n° xxxvii-xxxviii (= cod. S) (réimp. Hildesheim, 1995) ; P. Gautier Dalché, 1997, p.186-188, 192 et 195) .
p. 262-273, 275-290, C. Plinius secundus, Naturalis historia (extraits des livres 19-20): « XV. incipit de remediis salutaribus ... Apulei platonice explicit de remediis salutribus feliciter » (éd. C. Mayhoff, 1892, voir vol. 3, p. xii) .
p. 273-274, De singulis causis: « XVIII. incipit versos (sic) de singulis causis ... » (Anth. Lat. I, 383-388 Reise = Sh.B. I, 378-383
Fichier Avril
Consulter la fiche numérisée (manuscrits d'origine italienne, VIIIe-XVe siècles : Latin 10318)
Consulter la fiche numérisée (Latin 10318)
Le fichier Avril a été constitué entre 1968 et les années 1990 par François Avril, conservateur au département des Manuscrits, à partir d’un examen systématique des manuscrits des fonds latin, français (et partiellement N.A.F.) et italiens, dans la perspective de l’élaboration d’un catalogue scientifique des manuscrits enluminés de la BnF. Cette documentation de travail est tenue à jour et complétée jusqu'en 2003.
Bibliographie sélective
Catalogues: Delisle, Cab. des mss., I, 362 (éd. du catalogue des mss. de Saumaise) et 426; III, p. 214 ; CLA 5, 593 ; F. Avril et Y. Zaluska (1980), Manuscrits enluminés d'origine italienne, I, Paris
Texte: A. Riese, Geographi latini minores, Heilbronnae, 1878 (pour 2e éd.) n° xxxvii-xxxviii (= cod. S) (réimp. Hildesheim, 1995), p. 9-14, 21-55 (pour l'éd.); M. Spallone (1982). « Il Par. lat. 10318 (Salmasiano): Dal manoscritto alto-medievale ad una raccolta enciclopedica tardo-antica» Italia medioevale e umanistica 25, p. 1-71; P. Gautier Dalché (1997). « Les quatres sages de Jules César et la mesure du monde selon Julius Honorius: la tradition médiévale » dans P. Gautier Dalché (éd.) Géorgaphie et culture... Ashgate, I, p. 184-209.
Codicologie: L. Traube (1907). Nomina sacra. Versuch einer Geschichte der christlichen Kürzung, Munich; L. Traube (1920). « Zur lateinischen Anthologie: Über Gedichte des codex Salmasianus», Vorlesungen und Abhandlungen 3, Munich, p. 51-59; W. M. Lindsay (1915). Notae latinae, Cambridge ; Loewe, CLA 5 (1950) n ° 593 ; B. Bischoff (2007*a). « Panorama der Handschriftenüberlieferung aus der Zeit Karls des Grossen », in Karl der Grosse, Lebenswerk und Nachleben, II, Das geistige Leben, Düsseldorf, p. 233-254 = Mittelalterliche Studien 3, 1981, p. 5-38 = « Manuscripts in the Age of Charlemagne », in Manuscripts and Libraries in the Age of Charlemagne (trad. angl. M. Gorman), Cambridge, 2007* (1er éd. 1994), p. 20-55; B. Bischoff (2007*b). « Paläographie und frühmittlelalterliche Klassikerüberlieferung », in La cultura antica nell’Occidente latino dal VII all’XI secolo, (Settimane di studio del Centro italiano di studi sull’alto medioevo 22), Spolète, p. 59-85 = Mittelalterliche Studien 3, 1981, p. 55-72 = « Palaeography and the Transmission of Classical Texts in the Early Middle Ages », in Manuscripts and Libraries in the Age of Charlemagne (trad. angl. M. Gorman), Cambridge, 2007* (1er éd. 1994), p. 115-133.
Histoire: H. Omont (1895). « Deux lettres de Saumaise à De Thou », Revue de Philologie, nouv. ser. 19, p. 182-187.
Expositions: B. N. Département des Manuscrits… Notice des objets exposés, Paris, 1881, n° 121.
Bibliographie courante
1980
Willy SCHETTER, "Medea in Theben", tiré à part de
1990
Rosamund McKITTERICK,
[réédition de « Carolingian uncial : a context for the Lothar Psalter », ... 1990, p. 1-15], cité pp. 5, 14 (note 24) .
Mss.
1992
Maddalena SPALLONE, « Storia del libro, storia del testo : una interazione possibile », in
1994
Arno BORST,
1995
Bernard BISCHOFF, (trad. et ed. par Micheal M. GORMAN),
Hubert MORDEK,
1997
Patrick GAUTIER DALCHE, « Les quatre sages de Jules César et la mesure du monde selon Julius Honorius : La tradition médiévale », in P. Gautier Dalché,
Christine HEUSCH,
1998
Joachim M. PLOTZEK, " Zur Geschichte der Kölner Bibliothek ", Glaube und Wissen im Mittelalter. Die Kölner Dombibliothek, Catalogue d'exposition, Musée diocésain de l'archevêché de Cologne, 7 août-15 nov. 1998, München : Hirmer Verlag, 1998, pp. 15-67, cité p. 62.
Mss. [ C 2130
1999
M. CAMILLE, « Bestiary or Biology ? Aristotle's Animals in Oxford, Merton College, Ms 271»,
Michele Camillo FERRARI,
Otto MAZAL,
2003
C. VILLA, « Itinera Italica nel secolo VIII : i libri e i viaggi »,
Tolbiac
2004
Edoardo D'ANGELO, « Symphosii aenigmata »,
R. McKITTERICK, « The Scripts of the Bobbio Missal », in
Mss.
2006
Marie-Pierre LAFFITTE, « La politique de reliure du département des Manuscrits pour ses collections occidentales, de la Révolution à la Monarchie de Juillet », (tiré à part) in
2008
F. T. COULSON et A. A. GROTANS,
Jan M. ZIOLKOWSKI et Michael C.J. PUTMAN,
2009
R. McKITTERICK,
2011
Francisco SOCAS,
Fiches bibliographiques numérisées
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Consulter la fiche bibliographique numérisée
Documents de substitution
fac similé :
8- FAC SIM- 45 (4)
Documents de substitution
Il existe une version numérisée de ce document.
Numérisation effectuée à partir d'un document de substitution.
Documents de substitution
Microfilm en noir et blanc. Cote de consultation en salle de lecture : MF 17651. Cote de la matrice (pour commander une reproduction) : R 22008.
Informations sur le traitement
Notice rédigée par Franck Cinato.
Fusion des notices par Delphine Mercuzot, janvier 2019).
Dépouillement bibliographique
Ce dépouillement bibliographique est réalisé de façon systématique à partir des publications acquises par le département des Manuscrits. Il est issu de chargements périodiques (dernier chargement : février 2021).
2005
Manuel C. DIAZ Y DIAZ, José M. DIAZ DE BUSTAMANTE,
B.-M. TOCK,
2013
L. D. REYNOLS and N. G. WILSON (dir.),
2014
Loriano ZURLI,
Carmen CODONER and Paulo FARMBOUSE (dir.),
Carmen CODONER et Paulo Farmhouse ALBERTO (dir.),
2015
David PANIAGUA et Adelaida ANDRÉS SANZ (dir.),
2017
Loriano ZURLI,
Mario ZEDDA,